W latach 1989-1990 wytypowano paru„zaufanych towarzyszy" z KGB oraz spośród młodych liderów Komsomołu,przeprowadzono dla nich szybkie szkolenie na temat dyscypliny finansoweji funkcjonowania wolnego rynku, po czympowierzono im części przedsiębiorstw, instytucji finansowych - niby to na własność.Wszyscy otrzymali zaświadczenia informujące, że działają na rzecz partii, że powierzono im tę określoną gałąź przemysłu, bank czy sumę pieniędzy, aby zarządzali nimi w imieniu i na rzecz partii, i że kiedy tylkosię od nich tego zażąda, mają je partii zwrócić. W ten otosposób pojawili się tzw. oligarchowie.
To był rozkaz!
Rozmowa z Władimirem Bukowskim
Pismo Poświęcone Fronda nr 23-24
Władimir Bukowski (1942) - czasach ZSRR jeden z twórców opozycji demokratycznej, spędził 12 lat w sowieckich więzieniach ipsychuszkach,w 1976 roku w ramach układu Pinochet-Breżniew wymieniony na sekretarza generalnego Chilijskiej Partii Komunistycznej Luisa Corvalana. Autor wielu książek,z których w Polsce wydano: „I powraca wiatr", „Listy rosyjskiego podróżnika", „Pacyfiści kontra pokój" i „Moskiewski proces".
Wydarzenia z przełomu lat 80-tych i 90-tych, kiedy upadł komunizm w Europie Wschodniej oraz rozpadł się Związek Sowiecki, były postrzegane napoczątku jako wynik wielkiego zrywu antykomunistycznego. Z czasem zaczęły pojawiać się informacje, że wydarzenia te odbywały się zgodniez opracowanym wcześniej scenariuszem. Czy rzeczywiście istniał plan demontażu systemu?
Na ile możemy to teraz ustalić, istniał pewien plan. Stworzono go w Moskwie, nie miał on charakteru lokalnego. Władze lokalne - a przynajmniejich część wybrana przez Moskwę - w pełni współpracowały przy jego realizacji, jednak sam plan główny został stworzony w Moskwie.
Najwyraźniej nastąpiło to w 1987 i 1988 roku.Znamy teraz nieco faktów, częściowo dzięki dokumentom, częściowodzięki śledztwom dziennikarskim i rządowym. Właściwie jedynym rządem,który przeprowadził pełne śledztwo w sprawie wydarzeń z 1989 roku, byłrząd czeski we współpracy z prezydentem Vaclavem Havlem. Wyniki tegośledztwa były oszałamiające. Ujawniono bowiem, że wszystkie wydarzenia1989 roku prowadzące do upadku rządu Jakesza były częścią planu KGB, realizowanego w Czechosłowacji przez służby wywiadowcze. Ówczesny szeftych służb, gen. Alojs Lorenc, potwierdził to w swoich zeznaniach.
Widziałem je nagrane na taśmie. Otóż najwyraźniej wielkie demonstracje studentów w listopadzie 1989roku, którede factouruchomiły ciąg wydarzeń prowadzących do upadku komunizmu w Czechosłowacji, były wzniecone i zorganizowane przez służbybezpieczeństwa. Student, który rzekomo został zabity podczas tych zajść, byłw rzeczywistości młodym oficerem KGB, który potem okazał się całkiem żywy.
W trakcie śledztwa zeznał, że chodziło im o sprowokowanie gniewu społeczeństwa. W czasie okupacji nazistowskiej miały miejsce podobne demonstracje, w trakcie których również zginął student. Chodziło więc o ukazanieoczywistego podobieństwa między tamtym reżimem a rządem Jakesza, takaby postawić ten rząd w sytuacji skrajnie trudnej, bez wyjścia. Poza tym Ja-keszowi nie pozwolono na spacyfikowanie tych niepokojów przy użyciu wojska (zarówno czeskiego, jak i radzieckiego). Jakesz był więc skończony i musiał złożyć rezygnację.
Ale oczywiście plan Moskwy - jak potwierdziło to śledztwo i sam generałLorenc - nie przewidywał przejęcia władzy przez Vaclava Havla. Z pewnościąnie tego chcieli. Nowym przywódcą miał być Zdenek Młynarz, jeden z przywódców wystąpień z roku 1968, z czasów Dubczeka. Od 1968 roku mieszkałon w Wiedniu.
Tak się złożyło, że na początku lat 50-tych studiował na Uniwersytecie Moskiewskim i dzielił pokój w akademiku z Gorbaczowem. Ustalono, że w roku 1988, na rok przed omawianymi tu wydarzeniami, Młynarzzostał wezwany do Moskwy, gdzie odbył długą rozmowę z Gorbaczowem.
Gorbaczow nakłaniał go, aby przygotowywał się do objęcia przywództwaw Czechosłowacji - nowej Czechosłowacji, w ramach „nowego otwarcia".W rzeczywistości chcieli jedynie odegrać powtórkę „praskiej wiosny".
Miało to doprowadzić, wśród entuzjazmu społeczeństwa i przy jego aktywnym udziale, do budowy „socjalizmu z ludzką twarzą".Wszystko poszło bardzo dobrze, zgodnie ze scenariuszem - aż do ostatniej chwili, kiedy wśród wszystkich tych niepokojów, tuż po upadku rządu,w Pradze pojawił się nagle Młynarz. Miał bardzo wiele wystąpień telewizyjnych, wygłosił przemówienie na Placu Św. Wacława.
Ludzie jednak buczelii gwizdali, ponieważ rzucał tylko stare slogany z 1968 roku. Na tym etapienie chcieli już Czechosłowacji, nie chcieli „socjalizmu z ludzką twarzą", niechcieli żadnego socjalizmu z żadną twarzą. Wygwizdany Młynarz wycofał sięz gry. Ponieważ reakcja ludzi była inna od tej, której oczekiwał, po prostu obrócił się na pięcie i powrócił do Wiednia.I nagle ten bardzo staranny, bardzo precyzyjny spisek wszedł w impas.Sowieci nie mieli na miejscu żadnego swojego kandydata. Sprawy bardzoszybko wymknęły się spod kontroli. Havel ze swoimi przyjaciółmi byli namiejscu i to oni zgarnęli całą pulę.
Czy nie sądzi Pan, że Moskwa mogła w tym czasie przygotować podobneintrygi także w innych krajach?
Jestem pewien, że je przygotowali! Moskwa nigdy nie zrobiłaby czegośtakiego tylko w jednym kraju. Ów zamysł zmiany statusu Europy Wschodniej mógł zostać zrealizowany jedynie całościowo. Nie można było tego zrobić tylko w Bułgarii, czy tylko na Węgrzech, ponieważ doskonale zdajemy sobie sprawę, jak bardzo wszystkie te kraje były ze sobą powiązane. To byłjeden plan. Jeżeli zdecydowali się zrealizować go w Czechosłowacji, to znaczy, że z pewnością dotyczyło to także innych krajów.Jednak państwem kluczowym były dla nich Niemcy. Kiedy prześledzi się historię XX wieku, to widać, że obraca się ona wokół Niemiec. To Lenin pierwszypowiedział: „Bez niemieckiego potencjału przemysłowego nigdy nie zbudujemyświatowego socjalizmu"(śmiech).Ciągle więc próbowali zająć Niemcy: w 1920roku - wtedy powstrzymał ich Piłsudski, w 1923 roku - nie udało się. Próbowali tego za Stalina - na tym polegała cała idea jego wojen. Ciągle jednak ponosili porażki. W końcu został im tylko kawałek Niemiec, który nigdy nie był uważany za państwowe właściwym znaczeniu tego słowa. Stalinpróbował oddać go Zachodowi w zamian zaneutralizację całych Niemiec - nie udało mu sięto. Beria próbował go Zachodowi sprzedać(śmiech)- nie udało mu się. Podobne pomysłymiał Chruszczow, ale skończyło się na tym, żebył zmuszony zbudować mur berliński, bo nagle zorientował się, że w przeciwnym wypadkucala ludność Niemiec Wschodnich ucieknie na Zachód. Tak więc nigdy nie byłoto państwo, było to tylko wiele tysięcy mil drutu kolczastego - i nic innego.W Moskwie wiedzieli, że aby zmienić status Europy Wschodniej, musielinajpierw rozwiązać problem zjednoczenia Niemiec. Włożyli w to wiele wysiłku. Byli bardzo ostrożni. Współpracowali z zachodnioniemieckimi socjaldemokratami, którzy ówcześnie - zgodnie ze wszystkimi dokumentami, które widziałem - byli w znacznej mierze ich agentami: czasami fizycznie jako agenciKGB, czasami jako stronnicy polityczni. Czym by to jednak nie było - był to ichwspólny plan. Chcieli zjednoczenia Niemiec, ale tylko na warunkach narzuconych przez Sowietów. A mianowicie: Niemcy mają być socjalistyczne, neutralne oraz zdemilitaryzowane, wyłączone z NATO. Na tym polegał cały plan.Wyobraźmy sobie, co by było, gdyby im się to udało. Polska nie miałabysię ku komu zwrócić. Tragedią jej historii jest to, że tkwi jak w kanapce —pomiędzy Rosją a Niemcami. Polska na trwale pozostałaby w „obozie socjalistycznym", jak to kiedyś nazywano. Taki był plan.Oczywiście także ten plan pod koniec swej realizacji zaczął szwankować.Początkowo szło bardzo dobrze. Na podstawie rozkazów z Moskwy płynących od Gorbaczowa i jego ludzi - co teraz jest już bardzo dobrze udokumentowane - usunęli Honeckera i Stopha oraz przygotowywali nowy rząd -Krenza, Modrowa i innych. Chodziło o uzyskanie zaufania, które pozwoliłoby otworzyć im Mur Berliński. Dałoby im to niezwykły międzynarodowy prestiż, poparcie, zaufanie ludzi. Tylko że również i to zdołali jakoś spieprzyć.Wiadomość o otwarciu Muru Berlińskiego podano o jeden dzień za wcześnieniż było to zaplanowane. Także i to zostało bardzo dobrze udokumentowanew licznych dziennikarskich śledztwach.
Otóż jeden z członków wschodnioniemieckiego Biura Politycznego, któryw duchu „nowej przejrzystości" codziennie pokazywał się w telewizji i wyjaśniałludziom, czym danego dnia zajmuje się rząd - przez pomyłkę obwieścił, że MurBerliński jest otwarty. Kiedy dziennikarz zapytał go: „Od kiedy?", ten odpowiedział: „O ile wiem, decyzja już weszła w życie". To była nieprawda. Wszystko było przygotowane dopiero na następny dzień(śmiech).Ogromne tłumy zgromadziły się przy murze, przy Bramie Brandenburskiej.Oczywiście Stasi nie była na to przygotowana, cały plan był gotowy na jutro.Wszystko miało być starannie reglamentowane, kontrolowane, nie każdy mógłby przekraczać sobie granicę w tę i z powrotem. Mieli zatroszczyć się o wszystko. Ale tłumy, ogromne tłumy już teraz zaczęły gromadzić się po obu stronachmuru. Stasi nie wiedziała co robić, nie mieli żadnych rozkazów: strzelać do ludzi, czy nie strzelać? Najprawdopodobniej, na ile to dziś wiadomo, zatelefonowali w końcu do Moskwy. I najwyraźniej Gorbaczow powiedział: „Teraz jest jużza późno. Nie można ich wszystkich zastrzelić. Otwórzcie granicę"(śmiech).Tak więc nagle znikła granica, upadł Mur Berliński, ale zasługi za to bynajmniej nie przypisano nowym wschodnioniemieckim protegowanym Moskwy. Uznano, że mur upadł niedzięki nim, ale dzięki tłumom, które to wymusiły. To, jak spieprzyli to w Niemczech, to bardzo długa historia. Jednak zgodnie z dokumentami, które widziałem, i spośród którychniektóre już opublikowano, Moskwa aż dopaździernika 1990 roku wierzyła, że nadal jestw stanie zrealizować przygotowany przez niąscenariusz. Dopiero w październiku 1990 rokuzdali sobie sprawę, że tracą Niemcy. Do tegomomentu wciąż wierzyli, że wszystko jest pod ich kontrolą, że socjaldemokraci zwyciężą w wyborach. Ale w wiosennych wyborach socjaldemokraciprzegrali. Zwyciężyli chadecy. Nawet kiedy w Niemczech Wschodnich w nowych wyborach do parlamentu znaczną większość uzyskali antykomuniści -Moskwa nadal wierzyła, że wciąż jeszcze może zrealizować swój plan.Dopiero w październiku, kiedy nowo wybrany wschodnioniemiecki parlament, Yolkskammer, nagle przegłosował zjednoczenie Niemiec w oparciu 0prawo przedwojenne - i zrealizował to - dopiero wtedy Moskwa zorientowała się, że straciła Niemcy. Na podstawie akt z archiwów stwierdzić można, że aż do tego momentu nie usuwała żadnych dokumentów dotyczącychspraw delikatnych, ani nie wywoziła z terenu Niemiec Wschodnich żadnychosób, które zbyt mocno zaangażowały się we współpracę z nią. Dopierow październiku 1990 roku Politbiuro podjęło decyzję o wywiezieniu do Moskwy delikatnych dokumentów i niektórych osób z aparatu wojskowego1aparatu bezpieczeństwa, o których wiadomo było, że będą aresztowane. Ażdo tego momentu wierzyli, że jeszcze może im się udać.
Cóż takiego się stało, że nie tylko w Niemczech, ale także w niektórych innych krajach komunistycznych wszystko wymknęło się im spod kontroli?Wszystko było precyzyjnie przygotowane, a potem nagle się zawaliło. Co się stało?
Widzi Pan, w ostatecznym rozrachunku popełnili oni bardzo typowy błądwszystkich dyktatorów, którzy chcą wprowadzić reformy. Nie rozumieli, żerobią zbyt mało i zbyt późno, że ludzie nienawidzą ich już zbyt mocno, że reżim jest zbyt zdyskredytowany, że ludzie już za nimi nie pójdą. Przecenialisiłę swojego własnego aparatu. Zawsze wierzyli, że są bardzo potężni, bomają w rękach potężną maszynę. Po czym okazuje się, że maszyna ta jest cała przerdzewiała. Uświadomili sobie to wszystko zbyt późno.W historii odnajdujemy sporo podobnych przykładów. Mikołaj II praktycznie sam wywołał rewolucję 1905 roku - z tego samego powodu. Chciałreform, a spowodował rewolucję. Dokładnie ta sama historia przytrafiła sięLudwikowi XVI. To typowe. Znajdujący się u władzy dyktatorzy przeceniająswoją własną siłę i nie doceniają pragnącego zmian ludu.Jest to oczywiste na przykładzie Czech. Komuniści wciąż wierzyli, że jeszczemogą narzucić model „socjalizmu z ludzką twarzą", cofając kraj do roku 1968.Ale na tym etapie ludzie nie wierzyli już w żaden socjalizm. Proszę nie zapominać, że w czasie tych 45 lat w Europie Wschodniej wypróbowano wszystkie formy socjalizmu, szczególnie na Węgrzech, w Jugosławii, do pewnego stopnia także w Polsce. Wykorzystali każdy możliwy model i wszystkie one zawiodły.Wtedy, w 1989 roku, praktycznie rzecz biorąc nawet komuniści już niewierzyli w system. Pamiętam, że pierwszym, który przyznał to otwarcie, był węgierski przywódca Imre Pozsgay. Powiedział: „Socjalizmu nie można zreformować, można go tylko zlikwidować"(śmiech).To właśnie było nagłeuświadomienie sobie, że znajdują się w punkcie, z którego już nie ma odwrotu. Gdyby zrealizowali ten sam scenariusz w późnych latach 60-tych lub napoczątku lat 70-tych - mogliby odnieść sukces.
Czy można wskazać jakąś konkretną osobę w Moskwie, która była autoremtego planu?
To była praca zbiorowa. Kształtowanie tej koncepcji rozpoczęło się jeszcze za Breżniewa. Dokumenty, które widziałem, stwierdzają, że już w latach1977-1978 pracowali - teoretycznie - nad tym, jak to zrobić, jak opakowaćich ideologię, żeby bardziej odpowiadała zachodnim socjaldemokratom, żeby skuteczniej niż dotąd pozyskać ich dla reżimu komunistycznego w Moskwie. Już wtedy opracowywali „sprawnie kontrolowanągłasnost".Cytuję toza dokumentem Politbiura z 1977 roku, gdzie było napisane, że już wtedypracowali nad „sprawnie kontrolowanągłasnostią".Osobą szczególnie znaczącą, będącą prawdopodobnie jednym z głównychmózgów całej tej operacji, był Andropow. Nie Breżniew, nie Gorbaczow.Wtedy jeszcze Gorbaczow nie miał z tym nic wspólnego, odpowiadał w Komitecie Centralnym za rolnictwo(śmiech).W żadnej mierze nie był to jegopomysł. W rzeczywistości odziedziczył go, kiedy doszedł do władzy w 1985roku. Wybrano go po prostu dlatego, że był najmłodszą, najenergiczniejsząi najbardziej charyzmatyczną - powiedzmy: najbardziej telegeniczną - osobąspośród nich. Był po prostu zręcznym wykonawcą - to wszystko.
A kto działał zza kulis? KGB?
KGB i w znacznej mierze Departament Międzynarodowy Komitetu Centralnego. Zespoły badawcze, które od późnych lat 70-tych pracowały nadgłasnostiąipieriestrojką,w większości pochodziły właśnie stamtąd. Byli to zazwyczaj ludzie, którzy mieli za sobą doświadczenie pracy na Zachodzie, ludzieformułujący politykę zachodnią. Głównym celem owego planu był Zachód,problem: „jak przejąć Zachód, aby uratować zbankrutowany system sowiecki". Do tego się to sprowadzało. Stąd też specjaliści do spraw stosunków międzynarodowych zajmowali szczególną pozycję w zespołach opracowujących ten plan.
A więc ich punktem wyjściowym była raczej chęć zreformowania imperium, chęć rozszerzenia go na Zachód?
międzynarodowych zajmowali szczególną pozycję w zespołach opracowujących ten plan.A więc ich punktem wyjściowym była raczej chęć zreformowania imperium, chęć rozszerzenia go na Zachód?Można by to nazwać operacją redukowania strat. Cofnijmy się do roku1921, kiedy to Lenin zdał sobie sprawę, że ogólnoświatowa rewolucja socjalistyczna nie nastąpi. Wtedy nagle zorientował się, jak bardzo się przeliczyliprzejmując władzę w Rosji. To, co potem robili, było już tylko ograniczaniemstrat. Próbowali wchłonąć jak najwięcej krajów zachodnich, bo bez ich potencjału przemysłowego nie mogli nawet marzyć o przetrwaniu. Powoliwchłaniali je więc do imperium. Już wtedy wiedzieli, że mają kłopoty. Ich prognozy rozwoju wydarzeńokazały się błędne.Oczywiście sama Rosja nie była w stanie zapewnićbazy materialnej dla światowej rewolucji. Dla biednejRosji, która na początku XX wieku była jeszcze krajemrolniczym, było to zadanie zbyt trudne. Zawsze był todla nich poważny problem. Zawsze uwzględniali tow swoich planach. Już w 1960 roku wiedzieli, że mająwielki kryzys. Odkrycie dużych złóż ropy i gazu przedłużyło im życie w sumie o około 20 lat. Nagle mieliźródło twardej waluty, mogli kupować lub wykradać zachodnie technologie itd.Ale już w połowie lat 70-tych wiedzieli, że znów są w poważnych tarapatach. Towtedy zainicjowali to, co nazwali polityką odprężenia. Podjęli jeszcze jedną próbę ponownego zbliżenia z socjaldemokratami na Zachodzie, aby utworzyć alians,który pozwoliłby im rozbroić Zachód i poszerzyć sowiecką strefę wpływów.Zachodni socjaldemokraci wyznawali wtedy „teorię konwergencji". Głosiła ona, że pewnego dnia bolszewicy porzucą swoje występki i powrócą nałono socjaldemokracji. Do tego czasu socjaldemokraci zdobędą już przewagęna Zachodzie. W ten sposób nagle okaże się, że podziału między Wschodemi Zachodem już nie ma. Dojdzie do konwergencji obu systemów. Znikną wojny i wrogość, nastanie sprawiedliwość społeczna i wieczna szczęśliwość.Tym właśnie utopijnym marzeniem zachodni socjaldemokraci żyli przez większą część XX wieku. Bolszewicy zawsze to wykorzystywali. Za każdym razem, kiedy znajdowali sięw trudnym położeniu, zawsze na nowo rozbudzali to marzenie w zachodnich socjaldemokratach i przeciągali ichna swoją stronę.Podobnie zrobili we wczesnych latach 70-tych, kiedy zainicjowali katastrofalną dla Zachodu politykę „odprężenia". Pamiętam, jak musiałem z nią wtedy walczyć. Aleostatecznie dzięki naszym połączonym wysiłkom, „odprężenie" zostało zneutralizowane. Przez kilka lat udawało nam się tę politykę hamować, potem Sowieci najechali Afganistan, w Polsce pojawiła się „Solidarność"i w końcu „odprężenie" było martwe - na szczęście dla nas wszystkich(śmiech).A zatem pod koniec lat 70-tych już wiedzieli, że polityka „odprężenia" jestmartwa. Zrozumieli, że nie osiągnęli tego, co zamierzali osiągnąć. Przystąpiliwięc do opracowywania następnej polityki „odprężenia", starając się, aby byłasprawniejsza, prowadzona z większym rozmachem. Zastanawiali się, jak pozyskać sobie jeszcze więcej sił lewicowych na Zachodzie. Właśnie tak narodziłasię ideagłasnostiipierestrojki.Wszystko było przygotowane już na przełomie lat70-tych i 80-tych. Czekali tylko, aż pojawi się odpowiedni lider. Sowieccy przywódcy umierali jeden po drugim, nie był to zbyt dobry czas na rozpoczynanienowej polityki. Andropow mógł to przeprowadzić sam, ale zmarł przedwcześnie, był śmiertelnie chory. Kiedy zmarł Czernienko, pojawiła się pierwsza realna szansa realizacji tego planu, który był już w całości opracowany. Rozpoczęli więc wcielanie go w życie. Jednak jeśli wziąć pod uwagę ówczesnenastawienie ludzi, sytuację na świecie oraz stan ich własnych struktur - byłona to już za późno. Struktury władzy w całym świecie komunistycznym byłyjuż na tyle skorumpowane i niesprawne, że nie były w stanie przeprowadzićtak masowej i tak dalece skomplikowanej operacji.
Co stało się później? Stracili nie tylko wpływy w Europie Wschodniej, aletakże swoją komunistyczną ideologię. Co się wtedy stało z Rosją?
Jeśli chodzi o ideologię, to na Wschodzie nie widzę nikogo, kto by rozpaczał z powodu jej upadku. Nawet byli komuniści bardzo się cieszą, że się jejpozbyli. Uważali ją za krępującą, ograniczającą. Wszyscy cieszyli się mogąc ją pogrzebać i zapomnieć o niej - poza idiotami pokroju Ziuganowa, tworzącego jakąś partię komunistyczną, która nikogo nie obchodzi. To, co im tedy pozostało, nie było komunizmem jako takim. Była to władza nomenklatury.Utrzymali tę władzę elity, nomenklatury zarówno w czasiepieriestrojki,jaki po upadku Związku Sowieckiego. Właśnie to uważali za swoje najważniejsze zadanie. Nie chodziło im o ideologię komunistyczną, ona nic ich nie obchodziła. Zdołali jednak utrzymać władzę nomenklatury.
Zgodnie z planem - a wiedziałem wystarczająco dużo dokumentów Politbiu-ra, aby stwierdzić, że było to zaplanowane - w latach 1989-1990 (w roku 1989podjęto decyzję, a jej realizację rozpoczęto w roku 1990) chcieli przeprowadzićprychwatyzację.Wytypowali paru „zaufanych towarzyszy" z KGB oraz spośródmłodych liderów Komsomołu, przeprowadzili dla nich szybkie szkolenie na temat dyscypliny finansowej i funkcjonowania wolnego rynku, po czym powierzyli im części przedsiębiorstw, instytucji finansowych - niby to na własność.Jeśli przyjrzymy się bliżej tym tak zwanym biznesmenom, którzy wtedypojawili się w Rosji nagle, znikąd, to stwierdzimy, że wszyscy wywodzą sięalbo z szeregów KGB, albo Komsomołu, albo czegoś podobnego, oraz żewszyscy otrzymali zaświadczenia informujące, że działają na rzecz partii, żepowierzono im tę określoną gałąź przemysłu, bank czy sumę pieniędzy, abyzarządzali nimi w imieniu i na rzecz partii, i że kiedy tylko się od nich tegozażąda, mają je partii zwrócić.W ten oto sposób pojawili się tzw. oligarchowie. Żaden z nich nie jestprawdziwym oligarchą,self made man'em.Na początku dostali do ręki ogromne środki pozwalające na wspaniały start. W tym czasie w całym kraju nikomu nie wolno było prowadzić prywatnych interesów, własnej działalnościgospodarczej. A oni otrzymali takie pozwolenie, otrzymali fundusze, uprzywilejowane powiązania, bardzo często otrzymywali też prawo własności. Tobył wielki plan ekipy Gorbaczowa. Chcieli nadal wszystko kontrolować, jednak samo zarządzanie powierzyli kilku „zaufanym towarzyszom".
W Polsce niektórzy twierdzą, że władza komunistyczna zawarła z opozycją demokratyczną układ, na mocy którego opozycja otrzyma władzę polityczną, zaś komuniści władzę ekonomiczną. Jak wyglądało to w innych krajach? Teraz w wielu miejscach postkomuniści powracają do władzy.
Wiem, że przeprowadzili ten swój plan prywatyzacji we wszystkich krajach z ich strefy wpływów, nie tylko w Rosji, ale również na Węgrzech,w Czechosłowacji, w Bułgarii i w innych. Zachęcali lokalnych przywódców do znalezienia sobie „zaufanych towarzyszy" do zarządzania gałęziami przemysłu czy innymi dziedzinami gospodarki, a nawet do wchodzenia na międzynarodowe rynki finansowe. Taka była polityka partii. Widziałem odnośną dyrektywę, podpisaną przez zastępcę Gorbaczowa, Iwaszkę. Było to urzędowe pismo Politbiura. To był rozkaz!A więc poczynając od roku 1988, a szczególnie w roku 1989 - wszyscy się za to zabrali. Jednak w roku 1990 sprawy zaczęły iść źle w aspekcie politycznym. Zaczęli tracić kontrolę. Wtedy większość tych tzw. „zaufanych towarzyszy" zdała sobie sprawę, że partia zniknie, ale oni pozostaną - z bardzo lukratywnym majątkiem w swoich rękach. I to oni pierwsi pożegnali sięz partią: „Już was, chłopaki, nie potrzebujemy. Mamy banki, hotele, fabrykii Bóg jeden wie co jeszcze. Nie znamy was."
Ale zapewne mieli też jakieś ambicje polityczne.
Wszystko w swoim czasie, wszystko w swoim czasie... Kiedy już upadłdotychczasowyestablishmentpolityczny - oczywiście, czemu nie? Tych młodszych, z przeszłością KGB-owską i komsomolską, nadal łączyły stare, nienaruszone powiązania nomenklaturowe. Mieli ogromną, ogromną przewagęnad wszystkimi. Od razu mieli własność, duże pieniądze, wszystkie potrzebne powiązania, także międzynarodowe - już w momencie, kiedy stary reżimupadł. Czegóż chcieć więcej? To najsilniejsza pozycja, jaką tylko można sobiewyobrazić. Oczywiście zrobili to w sposób przemyślany, na bezpośredni rozkaz Moskwy. Nie znam dokładnych szczegółów, jak przeprowadzono tow Polsce, ale wiem, że porozumienie Okrągłego Stołu było elementem tegoich scenariusza.
Czy istniejące pomiędzy nomenklaturami byłych państw komunistycznychpowiązania biznesowe tworzą także dzisiaj jakąś jedną sieć? Czy może być ona odtworzona i czy może to zagrozić suwerenności owych państw, w tymtakże Niemiec?
Rozmawiamy tu przede wszystkim o kontaktach biznesowych, ponieważwiększość ich powiązań czysto politycznych przekształciła się w powiązaniabiznesowe. Oczywiście - powiązania te zachowały się. Być może niektórzywypadli z gry, ale większość tych kontaktów nadalistnieje. Proszę spojrzeć na to, co teraz dzieje sięw Rosji. Da to Panu klucz do analizy obecnej sytuacji Europy Wschodniej.Po początkowych niepokojach w latach 1991-1992, kiedy wszystko się waliło, kiedy szalała inflacja,kiedy stara nomenklatura czuła na sobie ogromnąpresję i nie chciała być publicznie obarczana całą odpowiedzialnością za ten cyrk - choć nie miała już wtedy aż takiej władzy - bardzo szybko zaczęli wracać doformy. W 1993 roku odzyskali ją już całkowicie. Okazało się, że Jelcyn zupełnie nie radzi sobie ze starymreżimem. Zwlekał, wahał się, nie był w stanie rozwiązywać problemów. Nie mógł poradzić sobie z Radą Najwyższą, co doprowadziło do tego, że kazał do niej strzelać z czołgów. To zaś uczyniło go zakładnikiemresortów siłowych: armii, KGB i MSW. Od tego momentu, od października1993, Jelcyn stał się ich zakładnikiem. Jedynymi siłami w kraju, które popierały jego reżim, były resorty siłowe. W pewnym momencie jedyne, co mógł zrobić, to przekazać im władzę. Co też uczynił - kiedy rok temu wskazał jako swojego następcę kagiebistę Putina. Jedyną rzeczą, jakiej Jelcyn zażądał w zamian,był osobisty immunitet chroniący go przed postawieniem przed sądem. Wiedział, że nie może poprosić o nic więcej. Była to logiczna ewolucja.Teraz nagle okazało się, że do władzy powróciło KGB. Jego ludzie oczywiście chcieli wszystko zreorganizować. Zostali pozostawieni na marginesie.Niektórzy „zaufani towarzysze" podostawali części majątku, ale KGB jako całość pozostało na uboczu. Chcieli więc odzyskać swoją pozycję. Zaczęli łapaćtych „zaufanych towarzyszy" za gardło i mówić im: „Wszyscy jesteście ludźmipartii, macie podzielić się z nami waszym majątkiem!"(śmiech).Nagle pojawiasię więc „walka z oligarchami". Wydaje się ona czymś niedorzecznym, jeśli ktoś nie wie, co się za nią kryje. Przecież ci oligarchowie nie dorobili się sami,są tworami starego reżimu. Złapano ich więc za gardło i zażądano: „Zwróćcieto, co wam dano, albo...". Tak wygląda obecna sytuacja.Większość ludzi, którzy rok temu doszli do władzy w Rosji, to pomniejsifunkcjonariusze KGB. Zupełnie nie rozumieją tego, o czym teraz mówię. Nierozumieją nawet „dlaczego, do cholery, upadł Związek Sowiecki?!". Podobniejak Hitler, który udział w I wojnie światowej zakończył jako kapral, nadal wierzą, że „mogliśmy zwyciężyć, ale zostaliśmy zdradzeni". Teoria zdrady wydaje im się szczególnie prawdopodobna, tak jak w przypadku Hitlera. „To góra,to elita nas zdradziła! Mogliśmy wygrać!". Dlatego pragną zemsty, dlategopragną odbudowy Związku Sowieckiego. Ci idioci, którzy podczas upadkuZwiązku Sowieckiego byli kapitanami, majorami - teraz wierzą, że mogą odtworzyć „potęgę wielkiego Związku Sowieckiego", jeśli nawet nie formalnie,pod tą samą nazwą, to przynajmniej faktycznie. Zaczynają wszystko naprawiać. Reaktywują wszystkich swoich byłych agentów na całym świecie, tych,którzy dotąd przez ponad 10 lat trwali w uśpieniu. Teraz znowu w WielkiejBrytanii, we Francji, w Ameryce widzimy w telewizji te same twarze. Ci bylisowieccy agenci wpływu gloryfikują teraz Putina. Dlaczego? Po prostu zostali reaktywowani przez centralę w Moskwie. To samo dzieje się w Rosji. Ludzie, którzy w okresie niepewności starali się uchodzić za demokratów, zostali pociągnięci za sznurki i teraz z kolei wysławiają cnoty KGB i Putina.
Czy władający obecnie Rosją ludzie KCB mają jakąś ideę przewodnią, czyteż po prostu skupiają się na zawłaszczaniu majątku, poszerzaniu wpływów, działalności mafijnej? Czy mają jakąś ideologię lub półideologię?
Najwyraźniej mieli jakąś ideologię w momencie, gdy dochodzili do władzy.Wierzyli, że mogą odtworzyć potęgę byłego imperium, przynajmniej do pewnego stopnia. Ale oczywiście procesy korupcji, dezintegracji, degeneracji wewnątrz ich własnego aparatu są tak silne, że nawet oni sami nie zdają sobiesprawy, jak skorumpowany i niesprawny jest ich obecny instrument władzyZe wszystkich sygnałów, jakie napływają dziś do mnie z Rosji, wynika, żeKGB zdołało przejąć przestępcze interesy w całej Rosji i tak naprawdę to onikontrolują teraz większość zorganizowanej przestępczości. Płatne zabójstwa,handel narkotykami - to oni czerpią zyski z tego wszystkiego. Stali się przestępczym syndykatem. Zlikwidowanie kogoś jest łatwiejsze niż wsadzenie godo więzienia. Uwięzienie człowieka jest zbyt skomplikowane. Łatwiej nasłaćna niego płatnego mordercę. Dokonuje się wielka fuzja świata przestępczego, KGB oraz byłych funkcjonariuszy partii i nomenklatury. Wszystko to łączy się w jeden syndykat zbrodni.Oczywiście nadal wygłaszają frazesy o potędze Matki Rosji, o tym, jakprzywrócić jej status wielkiego mocarstwa itd. Być może jest to jeszcze obecne w umysłach najwyższych przywódców, ale funkcjonariusze aparatu średniego i niskiego szczebla zajmują się tylko zdobywaniem osobistych korzyścimajątkowych. Interesuje ich jedynie bogacenie się. Są gotowi na wszystko,aby podczas tego procesu wzbogacić się, a nie żeby być wiernym Matce Rosji, której nigdy wierni nie byli(śmiech).Tak przedstawia się obecna sytuacja. To bardzo niebezpieczny okres. Istnieją różne rodzaje niebezpieczeństwa. W przeszłości Związek Sowiecki byłniebezpieczny, ponieważ był zbyt potężny. Dzisiaj Rosja jest niebezpieczna,ponieważ jest zbyt słaba. Z pewnością ma miejsce rozprzestrzenianie się korupcji i zorganizowanej przestępczości. Bardzo szybko dosięgnie to krajeościenne. Jednocześnie ludzie na szczytach władzy wciąż hołubią wielkieidee odrodzenia imperialnej potęgi i będą korzystać z każdego dostępnego imśrodka, aby ugruntować państwo i czynić je coraz silniejszym. Będą więc używać Gazpromu jako głównego instrumentu polityki imperialnej. Oczywiścieludzie pracujący w Gazpromie nie są tym zainteresowani, ich interesuje tylko napychanie własnych kieszeni. Tak to dzisiaj wygląda.Ta dziwna fuzja między KGB i mafią rozszerzy się na wszystkie kraje,w których się oni pojawią - wraz z Gazpromem, z aluminium czy z czymkolwiek innym, co akurat będzie znajdować się w ich rękach. To niebezpieczne,ponieważ nie da się tego kontrolować i jest to korumpujące. Musicie się więcprzygotować na okres niestabliności i rozszerzania się tego rodzaju przestępczych i korupcyjnych wpływów. To nieuchronne.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiał Rafał Smoczyński
Londyn, maj 2001