"Głos Niepodległości" 

Antoni Macierewicz

„Głos”, nr 3 (15), kwiecień 1979 r., s. 39-44.


ZSRR wobec Europy Środkowo-Wschodniej, cz. 1

 

PRL powstała w wyniku klęski, jaką Polacy ponieśli w drugiej wojnie światowej. Klęska ta nie była spowodowana porażkami militarnymi, nie dotknęła też tylko Polski. Warto jednak pamiętać, że ze wszystkich państw uwikłanych w wojnę, Polska była jedynym, które przegrało, mimo przynależności do obozu zwycięzców. Niezależnie od olbrzymich strat ludnościowych i gospodarczych, zniszczeń wskutek wielokrotnego przemarszu wojsk, Polska z chwilą nastania pokoju, pozbawiona została blisko połowy swoich historycznych terytoriów i – co najważniejsze – przestała być państwem suwerennym. Klęska, która stała się naszym udziałem, była skutkiem zmiany systemu światowego: układ powersalski oparty na idei samostanowienia narodów zastąpiony został układem jałtańskim, bazującym na podziale sfer wpływów między dwa supermocarstwa: ZSRR i USA.

Podstawy polityki zagranicznej ZSRR

Związek Radziecki nie po raz pierwszy podejmował próbę opanowania Europy Środkowo-Wschodniej. W latach 1920. Rosja Radziecka była państwem rewolucyjnym, dążyła do powszechnej rewolucji i utworzenia światowej federacji rad. W ukształtowaniu polityki zagranicznej Związku Radzieckiego dużą rolę odegrało kontynuowanie tradycyjnych imperialnych celów politycznych caratu. Carat na terenie europejskim dążył do utrzymania linii Wisły, dostępu do niezamarzających portów Bałtyku oraz do opanowania cieśnin Morza Czarnego. Europa Środkowo-Wschodnia znalazła się na przecięciu imperialnych i rewolucyjnych dążeń państwa radzieckiego. Dotyczy to szczególnie Polski: chodziło nie tylko o odzyskanie obszaru wchodzącego dawniej w skład imperium; celem było też połączenie się z rewolucją niemiecką; uważano to za warunek powodzenia eksperymentu komunistycznego.

RosjaRadziecka odziedziczyła też po caracie metody ekspansji. Odmiennie niż inne mocarstwa światowe, rozwijała się przede wszystkim dzięki zaborom terytorialnym. Zwracano już dawno na to uwagę. Jan Ludwik Popławski pisał: „Z niewielkiego centrum moskiewskiego Rosya wyrosła na potężny naród zaborem olbrzymich, słabo zaludnionych obszarów i przymusowym asymilowaniem zamieszkujących je, drobnych niekulturalnych ludów. Jedna wiara, jeden car, jeden naród – to hasło odwieczne polityki rosyjskiej. Jeden język państwowy i jeden wypróbowany system zdzierstwa, samowoli i ucisku. Nie ma i nie może być wyjątku od tej zasady ani w Polsce, ani w Finlandii, ani na Kaukazie, ani w Turkiestanie. Są tylko i to do czasu odstępstwa od szablonu ogólnego, wynikające z konieczności, i z konieczności tolerowane, ale ideałem, do którego biurokracja rosyjska dąży jest jedność administracyjna, polityczna, narodowa i religijna, jedność bezprawia obywateli i samowoli władz”.

W polityce Anglii, Francji, USA czy przedtem Hiszpanii i Portugalii zabór terytorialny był tylko jednym z narzędzi panowania światowego. Istotną rolę odgrywała dominacja handlowa, finansowa czy technologiczna. Rosja zaś rozwijała się wyłącznie dzięki przewadze militarnej, pozwalającej jej wchłaniać sąsiadujące obszary. W tym względzie po rewolucji komunistycznej dokonano ważnej innowacji. Powstała trzecia Międzynarodówka: system partii komunistycznych podporządkowanych centrali w Moskwie. Twierdzi się, że partia komunistyczna jest partią nowego typu: przeciwstawia się ją tradycyjnym ugrupowaniom politycznym dążącym do zdobycia władzy w państwie. To prawda. Także dlatego że partia komunistyczna jest modelem społeczeństwa przyszłości: dąży się do tego, by otoczenie zewnętrzne przekształcić na jej wzór i podobieństwo. Celem partii komunistycznych było utworzenie republik rad i połączenie ich z pierwszym państwem socjalistycznym: Rosją Radziecką. Państwo radzieckie można więc opisać jako archipelag, którego centrum – terytorium pocarskie – otaczają wyspy rozsiane po całym świecie – partie komunistyczne. Dlatego Rosja Radziecka była od chwili swego powstania skazana na prowadzenie polityki światowej.

Głównym celem ZSRR na terenie europejskim było zlikwidowanie ładu wersalskiego. Rosję skłaniały do tego zarówno względy imperialne, jak i rewolucyjne. Układ wersalski eliminował Rosję z Europy, a idea pokoju opartego na systemie państw narodowych zagrażała integralności terytorialnej Związku Radzieckiego (Ukraina, narody kaukaskie). Wraz ze stabilizacją społeczno-polityczną w Europie, Rosja dąży do wejścia do koncernu mocarstw drogą układów dyplomatycznych (udział w Lidze Narodów, Pakt Czterech, rozmowy z Francją i Anglią w 1939 r.). Warunkiem zasadniczym, jaki stawiała zachodnim rozmówcom, była zgoda na podporządkowanie Rosji państw bałtyckich. Sprawa Polski pojawia się pośrednio i dopiero w roku 1939 zostaje jasno sformułowana w żądaniu wpuszczenia Armii Czerwonej na tereny północne i południowe Rzeczypospolitej.

W Europie jedynym państwem, które dążyło do obalenia traktatu wersalskiego, były Niemcy. Stąd naturalne dążenie Rosji do sojuszu z Niemcami jako jedynej alternatywy układu z wielkimi mocarstwami. Francja i Anglia nie mogły zgodzić się na to, czego nie odmówił Hitler: układ Ribbentrop-Mołotow z sierpnia 1939 r. (znowelizowany w październiku) oddał Stalinowi państwa bałtyckie i zabużańską część Polski.

Warto podkreślić podziwu godną konsekwencję ZSRR w polityce wobec Europy Środkowo-Wschodniej. Można by rzec, że kontynuuje się politykę caratu: po zaborach z roku 1939 Rosja wykorzystuje upadek Francji i zagarnia Bukowinę oraz Besarabię, a w rozmowach z Niemcami pojawia się kwestia cieśnin czarnomorskich i Konstantynopola. Po ataku niemieckim na ZSRR rząd radziecki rozpoczął rozmowy z przywódcami narodów Europy Środkowej. Po raz pierwszy pojawia się wtedy idea, którą uda się urzeczywistnić po zakończeniu wojny. W rozmowach sondażowych z ambasadorem polskim, E[dwardem] Raczyńskim, przedstawiciel ZSRR w Londynie w lipcu 1941 r. wysuwa propozycję utworzenia w Moskwie Komitetu Wyzwolenia Narodowego, którego celem byłoby utworzenie armii polskiej. Granicą przyszłej republiki polskiej miała być Linia Curzona. Od tych założeń Rosja nie odstąpi przez cały czas trwania drugiej wojny światowej. Granice z 1941 r. zostały uznane za nienaruszalne. Dążenie do hegemonii nad całym kontynentem europejskim ZSRR ujawni dopiero później, gdy w związku ze spodziewanym powrotem armii USA do Ameryki, podejmie w latach 1946-[19]49 walkę o Niemcy – tym razem przeciwko swym niedawnym anglosaskim aliantom.

Tymczasem jednak podkreślano rezygnację z prób rewolucjonizowania Europy. W 1943 r. Komintern zostaje rozwiązany a partie komunistyczne przyjmują koncepcję tworzenia „frontów narodowych”. Współpraca z aliantami stanowi główną troskę Stalina: z programów komunistycznych znikają hasła rewolucyjne, frazeologia narodowa zastępuje dotychczasowe slogany o walce klas.

W polityce ZSRR można wyróżnić okresy, kiedy większy nacisk [kładziony był] na cele nazywane tu imperialnymi oraz na cele rewolucyjne. W zależności od tego, które z nich dominują, Rosja posługuje się przede wszystkim narzędziami rewolucyjnymi (partie komunistyczne) lub państwowymi (zabór i dominacja militarna). Przeważnie jednak dąży się do tego, by środki rewolucyjne służyły osiągnięciu celów państwowo-imperialnych.

Geneza PRL

Doświadczenia lat 1918-[19]21 nauczyły polityków radzieckich, że nie wystarczy posiadać partię komunistyczną na zapleczu wroga. Ważne jest też, by społeczeństwo mogło zaakceptować program reprezentowany przez tę partię. W latach 1918-[19]21 w Europie powstało osiem republik radzieckich: fińska, łotewska, estońska, litewsko-białoruska, ukraińska, polska, węgierska, bawarska. Ich program zgodny był z panującym wówczas w Rosji „komunizmem wojennym”: głoszono nacjonalizację przemysłu, handlu i ziemi, dążono do połączenia się z Rosją, w imię internacjonalizmu proletariackiego walczono z dążeniem do niepodległości narodowej. Idea rewolucji europejskiej poniosła klęskę: Armia Czerwona została pokonana a rządy republik radzieckich pozbawionych oparcia społeczeństw trzeba było ewakuować za linię graniczną ustaloną w Rydze...

Wkrótce opublikujemy drugą część artykułu Antoniego Macierewicza!