Dorota Piasecka
Tradycje świąt Bożego Narodzenia na Ukrainie

Święta Bożego Narodzenia obchodzone przez Kościoły Wschodnie (głównie Cerkiew Greckokatolicką i Kościół Prawosławny) przypadają na 25 grudnia kalendarza juliańskiego, czyli na 7 stycznia kalendarza gregoriańskiego. Ukraińcy przeżywają więc teraz Rizdwo (Різдво), poprzedzone Wigilią, („Swiatyj Weczir”- Святий Вечір) – domach rozbrzmiewają kolędy.

Podczas gdy w Polsce 6 stycznia katolicy obchodzą Uroczystość Objawienia Pańskiego nazywaną Świętem Trzech Króli, nasi wschodni sąsiedzi przygotowują się do Wigilii. „Swiatyj Weczir” (Святий Вечір), „Bahatyj Weczir” (Багатий Вечір), „Bahata Kutia” (Багата Кутя) to tylko niektóre nazwy określające tę świąteczną noc. Pewne obrzędy nie różnią się od polskich, inne są zaledwie podobne. Oto niektóre zwyczaje i tradycje towarzyszące obchodom Świąt Bożego Narodzenia na Ukrainie:

Przygotowanie stołu wigilijnego
Podobnie jak w Polsce znany jest Ukraińcom zwyczaj wkładania sianka pod obrus na wigilijnym stole. Dodatkowo, na czterech rogach stołu układa się główki czosnku, aby odpędzić złe duchy. Na tak przygotowanym stole ustawia się następnie wigilijne potrawy- m.in. ryby, barszcz, kompot z suszonych owoców, grzyby, gołąbki z kaszą lub ziemniakami. Według tradycji dań powinno być 12, a wśród nich nie może zabraknąć kutii, która jest najważniejszą potrawą na wigilijnym stole. Przygotowana jest ona z ziaren pszenicy lub jęczmienia, bakalii, maku i miodu. Zamiast znanych nam stroików świątecznych, igliwia, świec, ozdobą ukraińskiego stołu w tym dniu są… zdobione jajka.

Prosfora zamiast opłatka
Do wieczerzy, zgodnie z tradycją powinno się zasiąść dopiero wtedy, gdy na niebie pojawi się pierwsza gwiazda. Wiąże się to z dawnymi wierzeniami, iż kutię spożywa się dopiero wtedy, gdy na niebie można dostrzec Gwiazdę (Wenus), co oznacza że Układ Słoneczny wstępuje w główny na Rusi gwiazdozbiór Pioruna (Strzelca). Po wypatrzeniu „pierwszej gwiazdki” głowa rodziny rozpoczyna modlitwę, a następnie rozdaje wszystkim zgromadzonym prosforę –poświęcony w cerkwi przaśny chlebek spełniający rolę znanego nam opłatka. Po wieczerzy wigilijnej niektórzy udają się na specjalne nabożeństwo – tzw. Wełyke Poweczirja.

Ikona Narodzenia Chrystusa zamiast szopki
Podczas wspomnianego nabożeństwa wieczornego zgromadzeni na nim wierni nie modlą się przed szopką, ale adorują ikonę Narodzenia Chrystusa. Ustawiona w każdej cerkwi umożliwia wiernym oddanie pokłonu i ucałowanie wizerunku Nowonarodzonego.

Dekorowanie choinki
Strojenie drzewka i ustawianie go w domach jest związane z pogańskimi zwyczajami czczenia Pradrzewa Wszechświata. Umieszczane na choince światełka mają świecić jak gwiazdy na niebie, a wieszane na drzewku cukierki i orzechy symbolizują dary przodków.

Kolędnicy i Koladki
Okres świąt Bożego Narodzenia to czas, gdy naturalne stają się dla Ukraińców odwiedziny ich domów przez kolędników. Liczne grupy kolędnicze ze śpiewem na ustach odwiedzają domostwa i składają życzenia gospodarzom, którzy poczytują sobie ich wizytę jako dobrą wróżbę. W zamian kolędnicy otrzymują słodkości i wyruszają w dalszą drogę śpiewając ukraińskie koladki – obrzędowe pieśni zimowe, pierwotnie wykonywane na część słońca z racji jego zimowego przesilenia. Z czasem powiązano zwyczaj kolędowania z Bożym Narodzeniem. Orszak kolędników składa się zawsze z „Kozy”, „Pastucha”, „Cygana”, „Żyda”, „Lekarza”, „Żołnierza” i „Śmierci”.

Boże Narodzenie
Obchodzone 7 stycznia Boże Narodzenie nazywane jest na Ukrainie Rizdwem (Різдво). Zarówno ten, jak i następny, również świąteczny dzień zwany „Połohom Bohorodyci” lub „Synaksą”, jest dla Ukraińców okazją do spotkań z bliskimi, odwiedzin poprzedzonych wizytą w cerkwi i ucałowaniem ikony Narodzenia Chrystusa. Święta na Ukrainie są przede wszystkim bardzo rodzinne i wesołe. Jest to czas spokoju i ciszy przerywanej ukraińskimi Koladkami i wizytą Świętego Mikołaja, który nosi strój biskupa i obdarza drobiazgami.

Kolędy ukraińskie
Nie miałam jeszcze przyjemności osobiście obserwować ukraińskich bożonarodzeniowych tradycji, ale wierzę że uda mi się to nadrobić. Wszystkim czytelnikom, z okazji prawosławnych świąt Bożego Narodzenia życzę zachowywania tych pozytywnych emocji towarzyszących świątecznym dniom na cały rok.

Dorota Piasecka
Studentka polityki społecznej na Uniwersytecie Warszawskim. Jest entuzjastką stosowania metod audiowizualnych w badaniach społecznych. Rozwija swoje pasje działając w Naukowym Kole Filmowym gdzie poprzez kolejne projekty zgłębia technikę Participatory Video łączącą pasje jej życia- film i zaangażowanie społeczne. Ukrainę pokochała od pierwszego wejrzenia za otwartość, dobre jedzenie i piękne hafty. Interesuje się też szeroko pojętą kulturą i właśnie w tej tematyce będzie próbowała swoich sił na EastBook.eu.


foto: 7 stycznia 2013, Boże Narodzenie, autor: spbpda, źródło: Flickr.com 

Źródło tekstu: http://www.eastbook.eu/2013/01/06/tradycje-swiat-bozego-narodzenia-na-ukrainie/

oprac.MP