Cześć i chwała Żołnierzom Wyklętym! Dziś Narodowy Dzień Pamięci

Żołnierze Wyklęci byli żołnierzami polskiego powojennego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego, którzy stawiali opór sowietyzacji Polski i podporządkowaniu jej ZSRS. Żołnierze podziemia niepodległościowego za cel stawiali sobie odzyskanie przez Polskę pełnej suwerenności państwowej. Największą zakonspirowaną organizacją niepodległościową po wojnie był Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość” (używana była też nazwa Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”), który powstał 2 września 1945 r. Jego pierwszym prezesem był płk Jan Rzepecki. Według szacunków w latach 1945–1946 liczebność WiN wynosiła 20–30 tys. zaprzysiężonych. Łącznie, przez ponad pięć lat działalności, funkcjonowały cztery komendy (zarządy) organizacji. Zrzeszenie stało się najważniejszym celem do zwalczenia dla komunistycznych służb bezpieczeństwa.

Powojenna konspiracja niepodległościowa była – aż do powstania „Solidarności” – najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy. 

Według niepewnych danych MSW z lat siedemdziesiątych w okresie 1945–1955 śmierć z bronią w ręku poniosło ok. 9 tys. członków konspiracji. Szacunki te są jednak niepełne, a opór był z pewnością liczbowo znacznie wyższy.

Uczestników ruchu partyzanckiego określa się też jako „żołnierzy drugiej konspiracji” lub „Żołnierzy Niezłomnych”. Sformułowanie „Żołnierze Wyklęci” powstało w 1993 roku – po raz pierwszy użyto go w tytule wystawy „Żołnierze Wyklęci – antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 r.”, zorganizowanej przez Ligę Republikańską na Uniwersytecie Warszawskim. Jego autorem był Leszek Żebrowski.

Liczbę członków wszystkich organizacji i grup konspiracyjnych szacuje się na 120-180 tysięcy. Większość akcji oddziałów podziemia antykomunistycznego było wymierzonych w oddziały zbrojne UB, KBW czy MO. Podziemie niepodległościowe aktywnie działało też na Kresach Wschodnich, szczególnie na ziemi grodzieńskiej, nowogródzkiej i wileńskiej. Ostatnim członkiem ruchu oporu był Józef Franczak ps. „Lalek”, który zginął w obławie w Majdanie Kozic Górnych pod Piaskami (woj. lubelskie) osiemnaście lat po wojnie – 21 października 1963 roku. Żołnierzy Wyklętych dotknęły ogromne prześladowania. W walkach podziemia z władzą zginęło około 9 tys. konspiratorów. Kolejnych kilka tysięcy zostało zamordowanych na podstawie wyroków komunistycznych sądów lub zmarło w więzieniach. Wciąż są to szacunki. Wysiłek zbrojny i martyrologia drugiej konspiracji nadal wymagają badań.

Fenomen powojennej konspiracji niepodległościowej polega m.in. na tym, że była ona – aż do powstania Solidarności – najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy. Żołnierze Wyklęci dzięki swojej działalności przyczynili się do opóźnienia kolejnych etapów utrwalania systemu komunistycznego, pozostając dla wielu środowisk wzorem postawy obywatelskiej.

Warsawski IPN przygotował z okazji Dnia Pamięci następujące wydarzenia:

27 lutego

• Warszawa,  Kwatera „Ł” na Cmentarzu Powązkowskim – prezentacja wystawy „Kwatera Ł. Panteon narodowy pod cmentarnym murem”

27 lutego – 8 marca

• odsłonięcie 11 tablic pamiątkowych w szkołach, do których uczęszczali bohaterowie konspiracji młodzieżowej

28 lutego

• Warszawa – konferencja prasowa poświęcona bohaterom konspiracji młodzieżowej oraz ich upamiętnieniu przez Instytut Pamięci Narodowej
• Warszawa – pokaz filmu „Wyklęty” (kino „Atlantic”)

1 marca

• Warszawa, godz. 9.30 – odsłonięcie tablicy upamiętniającej członków młodzieżowej organizacji antykomunistycznej (XIII Liceum Ogólnokształcącym z Oddziałami Dwujęzycznymi im. płk. Leopolda Lisa – Kuli przy ul. Oszmiańskiej 23/25) z udziałem prezesa Jarosława Szarka i wiceprezesa Krzysztofa Szwagrzyka
• Warszawa, godz. 11.00 – otwarcie wystawy „Zapomniane ogniwo. Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na ziemiach polskich w latach 1944/45–1956” poświęconej konspiracyjnym organizacjom młodzieżowym działającym na ziemiach polskich w latach 1944 – 1956. Wystawy zostaną otwarte w Warszawie (ul. Krakowskie Przedmieście), Białymstoku, Bydgoszczy, Bytomiu, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Mysłowicach, Piotrkowie Trybunalskim, Poznaniu, Pułtusku, Rzeszowie, Słupcy, Starogardzie Gdańskim, Tomaszowie Mazowieckim, Wrocławiu.
• Warszawa, Kwatera „Ł”, godz. 12.00 – uroczystości z udziałem kierownictwa IPN
• Warszawa, Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych, godz. 16.00 – uroczystości z udziałem kierownictwa IPN
• Warszawa – prezentacja książki „Obszar Centralny Zrzeszenia WiN”. W dyskusji udział wezmą: dr Tomasz Łabuszewski, dr Kazimierz Krajewski, dr Andrzej Chmielarz, rozmowę poprowadzi redaktor dr Jędrzej Lipski (Przystanek Historia Centrum Edukacyjne IPN im. Janusza Kurtyki w Warszawie, godz. 17.30)
• Warszawa, godz. 18.00 – uroczystości na pl. Piłsudskiego z udziałem kierownictwa IPN
• Siedlce – prelekcja Kamili Sachnowskiej z Biura Poszukiwań i Identyfikacji: „Kwatera Ł. Panteon narodowy pod cmentarnym murem” (Muzeum Regionalne w Siedlcach, godz. 18.00)

2 marca

• Warszawa – seminarium dla nauczycieli poświęcone Janowi Rodowiczowi „Anodzie” – harcerzowi Szarych Szeregów i żołnierzowi Armii Krajowej, powstańcowi warszawskiemu, jednej z tysięcy ofiar stalinizmu (Centrum Edukacyjne IPN „Przystanek Historia”, ul. Marszałkowska 21/25).

5 marca

• Warszawa – objazd naukowy dla uczniów – uczestników projektu edukacyjnego „Łączka i inne miejsca poszukiwań”, uczniowie odwiedzą Willę Jasny Dom, Łączkę oraz Muzeum Katyńskie
• Warszawa – lekcje pt. „Niezłomni” z udziałem grupy rekonstrukcyjnej

6 marca

• Warszawa – lekcje pt. „Niezłomni” z udziałem grupy rekonstrukcyjnej

7 marca

• Warszawa – wydarzenie multimedialno-artystyczne w 70. rocznicę śmierci mjr. H. Dekutowskiego „Zapory”; o godz. 11:00 w kinie Luna odbędzie się projekcja filmu „Zapora” (prod. IPN), po filmie odbędzie się panel dyskusyjny. W Teatrze Polskim rozpocznie się druga część wydarzenia – koncert Zespołu Sonanto przeplatany urywkami wspomnień kombatantów, które były nagrywane przy okazji produkcji filmu „Zapora”, a nie ma ich w filmie. Darmowe wejściówki będą do odebrania w kasie teatru.

15 i 16 lutego

• Warszawa – seminarium dla nauczycieli „Dowody zbrodni”, organizowane przez Biuro Poszukiwań i Identyfikacji i Biuro Edukacji Narodowej

marzec

• Edukacyjna paczka historyczna na Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych – paczka dla szkół, centr kultury, harcerzy i innych jednostek edukacyjnych, zwierająca wystawę edukacyjną, pakiet materiałów dla nauczyciela oraz dwa audiobooki z tekstami źródłowymi do wykorzystania na zajęciach rocznicowych (https://pamiec.pl/pa/edukacja/akcje-i-obchody/ogolnopolskie/1-marca-narodowy-dzien/edukacyjna-paczka-histo/18169,EDUKACYJNA-PACZKA-HISTORYCZNA-na-Narodowy-Dzien-Pamieci-Zolnierzy-Wykletych.html)
• akcja edukacyjna o katowniach praskich, organizowana we współpracy z oddziałem warszawskim IPN. W planach są spacery edukacyjne dla młodzieży, nauczycieli oraz osób chętnych (przy wcześniejszych zapisach) połączone z zejściem do piwnicy byłej katowni NKWD przy ul. Strzeleckiej 8. W ramach akcji edukacyjnej zrealizowany zostanie odcinek „Wideoczatu z historią” poświęcony katownią praskim oraz odbędzie się spotkanie w CE Przystanek Historia z reżyserką E. Żmigrodzką, połączone z projekcją filmu „W samym centrum miasta”. – projekt jest we wczesnej fazie planowania i dużo zależy od tego, kiedy skończą się prace przy Strzeleckiej.