Żydzi za Cara i Komunistów

 

Gdy żołnierze Suworowa podbijali ziemie umierającej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dopuszczali się licznych zbrodni na ludności cywilnej. Najsłynniejszym i najbardziej dramatycznym wydarzeniem był tragiczny finał Insurekcji Kościuszkowskiej, znany jako Rzeź Pragi, podczas którego siły rosyjskie wymordowały od 7 do blisko 20 tysięcy cywilów. Częścią tego festiwalu zbrodni były także pogromy na ludności żydowskiej. Wydarzenia te stanowiły symboliczną granicę, za którą na ogromną rzeszę Żydów czekał już car.

 

Historia Żydów w Rosji, a wcześniej na Rusi, sięga daleko w przeszłość. Pierwsze źródła wskazują na ich obecność w Kijowie już w XI wieku. Natomiast pierwszy znaczący napływ ludności żydowskiej miał miejsce pod koniec XVIII wieku, w wyniku imperialnych podbojów Rosji.

 

Żydzi byli objęci licznymi ograniczeniami. Między innymi nie mogli zajmować wysokich stanowisk administracyjnych ani liczyć na awans do rangi oficerów w wojsku. Władze carskie obawiały się, że w przypadku konfliktu mogliby nie chcieć walczyć, ponieważ w armii przeciwnika mogli znajdować się ich pobratymcy. Podczas służby namawiano ich do porzucenia judaizmu.

Żydzi mogli osiedlać się stosunkowo swobodnie jedynie na terenach dzisiejszej Ukrainy, Białorusi i Polski. Dopiero po 1827 roku młodzi Żydzi mieli możliwość zaciągnięcia się do armii, a po odbyciu służby mogli osiedlać się, choć nie wszędzie. Szczególne ograniczenia dotyczyły osadnictwa na ziemiach rdzennie ruskich.

 

Pomimo licznych trudności, niektórzy Żydzi potrafili je przezwyciężyć, a nawet zdobyć tytuł szlachecki. Najsłynniejszym przypadkiem jest prawdopodobnie dziadek Lenina. Sam przywódca bolszewików, nie zdając sobie sprawy ze swojego pochodzenia, był przekonany, że wywodzi się z szlacheckiego rodu od pokoleń.

 

Wraz z nadejściem komunizmu, polityką narodowościową osobiście zajął się Józef Stalin, wówczas jeszcze protegowany Lenina. Został on Komisarzem Ludowym ds. Narodów, a komisariat ten szerzej znany jest jako Narkomnac. Na tym etapie bolszewicy propagowali ideę „samostanowienia narodów”. Stalin i Lenin wydali „Deklarację praw narodów Rosji”, która miała stanowić potwierdzenie tych obietnic. W ramach Narkomnac-u funkcjonowało wiele Nadzwyczajnych Komisariatów, w tym Jewkom – komisariat żydowski.

Doświadczenia zdobyte przez Stalina podczas kierowania Narkomnac-em miały wpływ na jego skłonność do przesiedlania całych narodów, co dotknęło również Żydów.

 

 

Stalin „przesiedla” żydów

 

 

Polityka przesiedleń Stalina opierała się na rozdzielaniu narodów, co miało na celu stworzenie iluzji wcześniej wspomnianej idei „samostanowienia narodów”.

Stalin, de facto pod pretekstem dbania o interesy narodów zamieszkujących ZSRR, dążył do zasiedlenia niezamieszkałych i z perspektywy życia nieatrakcyjnych terenów.

 

Ziemie wybrane na Żydowski Obwód Autonomiczny znajdowały się na rubieżach czerwonego imperium. Już od stuleci rzeka Amur wyznacza granicę rosyjsko-chińską, a jej rola w tym zakresie trwa do dziś. Od XVII wieku obszar ten stał się miejscem osiedlania się nizin społecznych Imperium Rosyjskiego.

 

Bardzo istotnym czynnikiem przy lokowaniu Żydowskiego Obwodu Autonomicznego nad Amurem była obawa przed ewentualnym zasiedleniem tego terenu przez napływową ludność chińską.

 

Przesiedlenie rozpoczęło się w 1928 roku. W jego trakcie przesiedlono jedynie 17,5 tys. Żydów, co stanowi wyjątkowo małą liczbę w porównaniu do całkowitej liczby obywateli radzieckich pochodzenia żydowskiego.

 

Żydzi mieli trudności z prowadzeniem gospodarstw rolnych, ponieważ brakowało im doświadczenia w tej dziedzinie. Osoby przesiedlone z małych miast, które od pokoleń zajmowały się handlem i rzemiosłem, nie potrafiły przetrwać w surowych warunkach, gdzie krótki okres wegetacji stanowił wyzwanie nawet dla doświadczonych rolników.

 

Cały projekt zaczął upadać równie szybko, jak szybko powstał, a być może nigdy tak naprawdę nie zaistniał. Niewielka liczba przesiedlonych sugeruje, że od samego początku tworzenie „Izraela na Dalekim Wschodzie” było jedynie nieudanym eksperymentem, przeprowadzonym zaskakująco nieudolnie, jak na standardy zbrodniczej machiny ZSRR. Już w latach 30. liczba ta zmniejszyła się o ponad połowę. Duża część przesiedlonych wyjechała do Palestyny, a po powstaniu Izraela osiedliła się w państwie żydowskim.

 

Współcześnie Żydowski Obwód Autonomiczny wciąż wchodzi w skład Federacji Rosyjskiej i jest jedynym obwodem autonomicznym w kraju. W szkołach istnieje możliwość nauki jidysz, a zajęcia z kultury żydowskiej stanowią obowiązkowy element programu edukacyjnego. Nie można jednak zignorować faktu, że te działania mają charakter fasadowy, ponieważ ludność żydowska stanowi zaledwie nieco ponad 1% mieszkańców.