Według wielu sensacyjnych bredni w Tajnym Archiwum Watykańskim mają się znajdować zakazane przez Kościół pisma świadczące rzekomo o seksualnym związku Marii Magdaleny i Jezusa, starożytnych kosmitach, współpracy kleru z nazistami w dziele wymordowania Żydów.

Prawdą jest to, że w Tajnym Archiwum Watykańskim można znaleźć wiele sensacyjnych i ciekawych dokumentów, nie są one jednak dowodami na słuszność bredni wygadywanych przez różnych świrów, heretyków, bluźnierców, ateistów i innych lewicowców.

Fascynująca historie watykańskich archiwów można poznać dzięki, wydanej przez Rosikon Press księże „Tajne Archiwum Watykańskie” autorstwa reportażysty Grzegorza Górnego i fotografa Janusza Rosikonia. Praca nie tylko przybliża czytelnikom losy Tajnego Archiwum Watykańskiego, ale też ukazuje prawdę o: procesie templariuszy, wyprawach krzyżowych, inkwizycji, konkwiście, procesie Galileusza, zbrodniach rewolucji francuskiej, komunistów w Hiszpanii w czasie wojny domowej, postawie Piusa XII wobec holocaustu.

Biblijny Izrael miał swoje archiwum w Świątyni Jerozolimskiej. Zawierało ono dokumentacje rodowodów, która miała pozwolić sprawdzić, czy mesjasz, który się pojawi, jest mesjaszem. Archiwum to zostało zniszczone wraz ze zniszczeniem Jerozolimy w roku 70.

Pierwszym archiwistą Kościoła był święty Marek Ewangelista, sekretarz świętego Piotra. Na dokumentacje pierwszych chrześcijan składały się między innymi świadectwa chrztu. Prześladowania pierwszych chrześcijan wymusiły ograniczenie tej dokumentacji do minimum i utrzymanie jej w konspiracji. Wzorem dla chrześcijan była rzymska archiwistyka.

W 313 cesarz Konstantyn zakończył okres przeskalowywań chrześcijaństwa, legalizując działalność Kościoła i darowując mu pierwsze budynki, w których w Rzymie Kościół gromadził swoje archiwa. W archiwum papieskim były: akty administracyjne i finansowe, relacje o męczennikach, rękopisy biblijne, pisma literackie i teologiczne, uchwały synodów, wyroki sądów, akty własności, dokumentacje sprzedażny, darowizn, wyzwalania niewolników, dokumentacje sporów teologicznych, korespondencja.

W międzyczasie archiwum papieskie czasowo z papieżami było we francuskim Awinionie (od 1309 do 1377) będącym eksterytorialną enklawą Państwa Kościelnego. Duża część archiwaliów papieskich została zniszczona w wyniku: prześladowań pierwszych chrześcijan, pożarów, trzęsień ziemi, najazdów barbarzyńców (Wizygotów w 410, Wandalów w 455, Burgundów w 472, Ostrogotów w 546, Saracenów w 846). Część archiwów ocalała, bo była zabezpieczona poza Rzymem. W wyniku tych zniszczeń „najstarsze zachowane do dziś kartoteki papieskich dokumentów obejmują dopiero pontyfikat Innocentego III (1198-1216)”.

Archiwa Kościoła zostały też zniszczone w Rzymie podczas plebejskiej rewolucji, podczas której lud rzymski w 1234 stworzył w mieście komunę. Dokumenty został też zniszczone w 1527 roku, kiedy król Francji okupował Rzym armią złożoną z Włochów, Hiszpanów, i luteran z Niemiec, którzy mordowali kapłanów, gwałcili zakonnice, bezcześcili kościoły, niszczyli zabytki – co doprowadziło do epidemii i spadku populacji Rzymu z 55.000 do 10.000.

Archiwa papieskie ulegały też destrukcji w sposób naturalny – przez tysiąclecia nie znano metod konserwacji papirusów (przechowywanych w rolkach) – dopiero w XI wieku pojawił się o wiele trwalszy pergamin przechowywany w postaci ryz papieru lub książek.

Jedno archiwum watykańskie powstało na polecenie papieża Pawła V w 1612 roku. Słowo secretum w nazwie Tajnego Archiwum Watykańskiego w rzeczywistości nie oznacza tajne, ale prywatne, czyli należące do papieża.

Wiele dokumentów z archiwum papieskiego ukradli Francuzi. W 1798 roku na polecenie Napoleona Francuzi porwali papieża Piusa VI, który zmarł w niewoli. W 1808 wojska francuskie zajęły Rzym, W 1809 Francuzi uwięzili kolejnego papieża Piusa VII, ukradli wiele archiwaliów i zabytków. W 1810 Francuzi ukradli Tajne Archiwum Watykańskie, które przewieźli do Paryża, i w którym bezskutecznie poszukiwali jakichś materiałów obciążających Kościół. Z racji na to, że nic kompromitującego dla Kościoła Francuzi nie znaleźli, część archiwum zniszczyli. Ocalała reszta wróciła do Rzymu po klęsce Napoleona.

Dziś instytucja nosząca przez wieki nazwę Tajne Archiwum Watykańskie ma 85 kilometrów półek i 650 zbiorów archiwalnych. Najstarszym zachowanym dokumentem w Tajnym Archiwum Watykańskim jest Liber diurnus Romanorum pontificum, czyli zbiór formularzy wykorzystywanych do opisania ważnych wydarzeń z VIII wieku. Część dokumentów jest zaszyfrowanych.

Decyzją papieża Leona XIII Tajne Archiwum Watykańskie jest otwarte dla naukowców od 1881 roku. Podobnie jak w archiwach innych państw utajniona jest dokumentacja z kilku ostatnich dekad (w Watykanie od 1939 roku oraz dokumentacja z danymi osobowymi dotycząca nominacji biskupów i orzeczeń Świętej Roty dotyczących uznawania nieważności małżeństw).

Dziś w watykańskim archiwum znajdują się: dokumenty Państwa Kościelnego, Świętej Roty, nuncjatur, rzymskich rodów, protokoły wszelkich obrad, poczta dyplomatyczna, petycje, rejestry odpustów, sprawozdania z procesów, raporty inkwizycji. Do archiwum mają dostęp tylko czynni naukowcy, tylko w czytelni, bez możliwości robienia zdjęć. Część zbiorów archiwum znajduje się w podziemnym bunkrze pod muzeami watykańskimi.

Decyzją Franciszka archiwum zmieniło nazwę z Tajnego Archiwum Watykańskiego na Apostolskie Archiwum Watykańskie. W Watykanie są też i inne archiwa. Kongregacja Krzewienia Wiary (dziś Kongregacja Ewangelizacji Narodów) ma dokumentacje misji, wiedzy etnograficznej, Fabryka Świętego Piotra (urząd odpowiedzialny za stan Bazyliki Świętego Piotra) dysponuje archiwum z wiedzą o historii sztuki dotyczącą zabytków bazyliki.

Jan Bodakowski