Święty Dyzmas (w prawosławiu Rach) to jeden z dwóch łotrów, powieszonych na krzyżu obok Jezusa. Informację o nim przekazuje św. Łukasz w swojej Ewangelii. Kiedy drugi z ukrzyżowanych z Jezusem łotrów urągał Mu, Dyzmas skarcił go mówiąc, że oni umierają słusznie, za swe zbrodnie, ale Jezus nic złego nie uczynił. Zwrócił się do Jezusa, prosząc, żeby wspomniał na niego, kiedy już przyjdzie do swego królestwa. A Jezus obiecał Dobremu Łotrowi - bo tak go od tego czasu nazywamy - że jeszcze dziś będzie z Nim w raju. Był to pierwszy swoisty akt kanonizacji, którego jeszcze na Krzyżu dokonał Chrystus.
O Dobrym Łotrze pisało wielu Ojców Kościoła i świętych. Jego imię - Dyzmas - pochodzi z pism apokryficznych. Kościół wschodni czci go nawet jako męczennika. W Bolonii, w kościele św. Witalisa i w bazylice św. Stefana, oddawano cześć częściom krzyża, na którym Dobry Łotr miał ponieść śmierć. Pielgrzymi, udający się do Ziemi Świętej, chętnie nawiedzali miejscowość Latrum w pobliżu Emaus, która im przypominała postać Dobrego Łotra.
Dobry Łotr jest symbolem Bożego Miłosierdzia; pokazuje, że nawet w ostatniej chwili życia można jeszcze powrócić do Boga. Św. Dyzmas jest patronem Gallipoli (Apulii), skruszonych złodziejów, więźniów, umierających, skazanych na śmierć i dobrej śmierci oraz kapelanów więziennych, pokutujących i nawróconych grzeszników. Stanowi wzór doskonałego żalu za grzechy.
W ikonografii przedstawiany jest jako młodzieniec, również w wieku dojrzałym, a nieraz też jako starzec. Jego strojem jest opaska na biodrach lub krótka tunika. Atrybutami św. Dyzmy są krzyż, łańcuch, maczuga, miecz lub nóż.
Warto wiedzieć, że dolna (trzecia) ukośna belka prawosławnego krzyża symbolizuje skazańców ukrzyżowanych z Chrystusem. Jej prawy kraniec, uniesiony do góry, wskazuje niebo, do którego poszedł Dobry Łotr. Lewy kraniec wskazuje piekło, do którego trafił ten, który nie wyraził skruchy.
Episkopat Polski zdecydował w 2009 r, że dzień wspomnienia św. Dobrego Łotra obchodzony jest w Polsce jako Dzień Modlitw za Więźniów.
za: brewiarz.pl
***
We wszystkich czterech Ewangeliach znajduje się informacja o dwóch ludziach ukrzyżowanych razem z Jezusem. Istnieją jednak pewne rozbieżności. Zgodnie z Ewangelią św. Mateusza obydwaj skazani mieli lżyć Chrystusa. O Dobrym Łotrze wspomina jedynie św. Łukasz ewangelista.
[39] Jeden ze złoczyńców, których [tam] powieszono, urągał Mu: «Czy Ty nie jesteś Mesjaszem? Wybaw więc siebie i nas». [40] Lecz drugi, karcąc go, rzekł: «Ty nawet Boga się nie boisz, chociaż tę samą karę ponosisz? [41] My przecież − sprawiedliwie, odbieramy bowiem słuszną karę za nasze uczynki, ale On nic złego nie uczynił». [42] I dodał: «Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa». [43] Jezus mu odpowiedział: «Zaprawdę, powiadam ci: Dziś ze Mną będziesz w raju».
W Kościele katolickim Dobry Łotr funkcjonuje jako Dyzma, Demas albo Titus. Imię Dyzma nie znajduje się w żadnym z kanonicznych przekazów, pojawia się jednak w apokryficznej Ewangelii Nikodema, występującej również pod nazwą Akta Piłata. Zapis ten został uznany przez Kościół za zgodny z oficjalną wykładnią. Chociaż zachowane egzemplarze wspomnianego tekstu są datowane dopiero na IV wiek nasze ery, istnieje pewne prawdopodobieństwo, że powstał on na podstawie starszych pism, ponieważ o istnieniu Akt Piłata wspominał już Justyn Męczennik w II wieku. Potwierdzeniem tej teorii może być ówczesny zwyczaj, zgodnie z którym zarządca prowincji opisywał ważniejsze wydarzenia mające miejsce na podległym mu terytorium. Oto jak brzmiały fragmenty dotyczące Dyzmy:
(…) Następnie kazał podnieść Go na krzyż na miejscu, gdzie został zaaresztowany, a z nim dwóch łotrów, których imienia brzmią: Dyzma i Gestas. (…) Jeden zaś z łotrów, którzy byli zawieszeni, imieniem Gestas, rzekł do Niego: «Jeśli ty jesteś Chrystusem, wyzwól siebie i nas». Odpowiedział mu Dyzma i zgromił go, mówiąc: «Czy nie boisz się Boga ty, który jesteś ukarany tym samym wyrokiem? My bowiem słusznie i sprawiedliwie otrzymaliśmy to, co znosimy, ten natomiast niczego złego nie uczynił». Tak zgromiwszy swego towarzysza, rzekł do Jezusa: «Pamiętaj o mnie, Panie, w twoim królestwie». Odpowiedział mu Jezus i rzekł: «Zaprawdę powiadam ci, dziś będziesz ze mną w raju».
Informacje zawarte w powyższym krótkim fragmencie wnoszą niewiele więcej na temat Dobrego Łotra niż Ewangelia św. Łukasza. Dlatego też warto szukać dalej. Postać Dyzmy odnajdziemy również w Opowiadaniu Józefa z Arymatei wchodzącym w skład cyklu Akt Piłata:
Na siedem dni przed męką Chrystusa zostali przekazani namiestnikowi dwaj zasądzeni łotrzy z Jerycha. A wina ich jest następująca. Pierwszy z nich miał na imię Getas. Zabijał on mieczem wędrowców, innych nagimi puszczał, kobietom, które wieszał za kostki głową w dół, ucinał piersi, a sprawiało mu radość pić krew dzieci. O Bogu zupełnie zapominał, Prawem gardził i od początku był okrutny w podobnych sprawach. Natomiast powód winy drugiego był następujący: nazywał się Demas, pochodził z Galilei, posiadał zajazd, używał sobie na łupieniu bogatych, ubogim natomiast dobrze czynił, a choć był złodziejem, jak Tobiasz grzebał ciała ubogich. Rabował lud żydowski: ukradł księgę Prawdy z Jerozolimy, obrabował córkę Kajfasza, która była kapłanką świątynną i wykradł nawet tajemny depozyt złożony tam przez Salomona. Takie to były jego czyny.
Inne szczegóły poznajemy, czytając Ewangelię Dzieciństwa Arabskiej z VI wieku po Chrystusie, opartej na Protoewnagelii św. Jakuba oraz Ewangelii Dzieciństwa św. Tomasza. W zachowanym tekście podane zostały szczegóły życia dwóch ukrzyżowanych z Jezusem łotrów.
1. Odszedłszy stamtąd, doszli do krainy pustynnej. Słysząc, że jest to ziemia straszna, pomyślał Jusuf i Święta Pani Mirjam, by przejść przez tę krainę nocą. A kiedy szli, zobaczyli dwóch śpiących zbójów, a opodal grupę ich towarzyszy również pogrążonych we śnie. A tymi dwoma opryszkami, na których przypadkowo natrafili, byli Titus i Dumakus. [Obudziwszy się] powiedział Titus Dumakusowi: «Proszę cię, byś dał im wolną droga i aby nie dowiedzieli się o niczym nasi towarzysze». A gdy sprzeciwił się temu Dumakus, powiedział mu Titus: «Weź ode mnie czterdzieści drachm jako twój zastaw». I wręczył mu pas z trzosem, który miał na sobie, by [o wszystkim, co zaszło] milczał. 2. A kiedy odezwał się do niego: «Pan Bóg wspomoże cię swym błogosławieństwem i udzieli ci odpuszczenia grzechów». Wtedy Jezus rzekł do matki swojej; «Matko moja za trzydzieści lat w mieście Uraslim ukrzyżują mnie Żydzi, a razem z mną tych dwóch zbójców: Titusa po mojej prawej ręce, a Dumakusa po lewej. I po tym dniu Titus pójdzie przede mną do raju». Powiedziała Mirjam: «Niech cię Bóg przed tym broni».
Św. Dyzma Dyzma jest tutaj nazwany Titusem. Warto wspomnieć, że inne z apokryficznych ewangelii dzieciństwa również wspominają o dwóch łotrach, którzy mieli należeć do jednej bandy. Getas [Dumakus] miał być spaczony złem już od dzieciństwa, natomiast Dyzma został do przestępczego zawodu przymuszony wbrew swojej woli. Zgodnie z przekazami spotkanie Jezusa z łotrami na Golgocie nie było pierwszym. Dyzma miał uratować Świętą Rodzinę przed bandą, gdy uciekała ona do Egiptu przed Herodem. Wersję jakoby Dyzma (Titus) ją napotkał podtrzymywał w swoich pismach również św. Augustyn. W niektórych innych przekazach, np. w staroruskim apokryfie Legenda o drzewie Krzyża, figuruje nawet zapis, że Święta Rodzina spotkała Dyzmę i Getasa, gdy byli oni jeszcze dziećmi. Ich matka nie była w stanie karmić piersią obu synów, więc Maryja pomogła jej i karmiła Dyzmę. Zgodnie z tym podaniem Dobry Łotr miał więc być mlecznym bratem Chrystusa. Niestety, nie zachowało się więcej przekazów na temat tego człowieka.
W polskiej tradycji święty Dyzma nazywany jest łotrem. Należy uznać to za dosyć trafne tłumaczenie, ponieważ greckie słowo κακοεργός użyte w Ewangelii św. Łukasza oznacza dokładnie: „czyniący źle”, „złośliwy”, „łotrowski” albo „wyrządzający krzywdę”. Inaczej tłumaczą to słowo np. Anglicy nazywający Dyzmę „Skruszonym Złodziejem”. Jest to o tyle słuszne, że jednym z dalszych znaczeń słowa κακοεργός faktycznie jest „złodziej”.
Rola św. Dyzmy w teologii katolickiej jest znacząca. Jego przykład daje nadzieję wszystkim katolikom, że nawet w godzinie śmierci człowiek może zostać zbawiony, jeżeli wyrazi szczerą skruchę. Dyzma stanowi dla chrześcijan jedną z centralnych postaci ukazujących bezmiar Bożego Miłosierdzia. Św. Dyzma odgrywa również ważną rolę w prawosławiu, o czym świadczy wygląd prawosławnego krzyża, na którym widnieje dodatkowa poprzeczna belka symbolizująca skazańców. Jedno z jej ramion jest wzniesione ku górze i symbolizuje właśnie Dobrego Łotra, drugie zaś, skierowane do dołu, oznacza potępionego.
Paweł Rzewuski
