Angelo Giuseppe Roncalli przyszedł na świat 25 listopada 1881 r. w Sotto il Monte w pobliżu Bergamo. Spędza dzieciństwo w rodzinnej miejscowości, wychowując się w niezamożnej rodzinie chłopskiej. W 1892 r. wstępuje do seminarium w Bergamo, gdzie w 1895 r. zaczyna spisywać «notatki duchowe», które następnie wejdą w skład Giornale dell'anima — Dziennika duszy. W 1900 r. zostaje wysłany do Rzymu, gdzie kończy studia teologiczne, a w 1904 r. przyjmuje święcenia kapłańskie. W następnym roku na prośbę bpa Radiniego Tedeschiego wraca do Bergamo, zostaje jego sekretarzem i współpracuje z nim do 1914 r., przyswajając sobie jego duszpasterską energię i ducha reformatorskiego.

Po doświadczeniu wojny zostaje kierownikiem duchowym w wyższym seminarium. W 1921 r. przenosi się do Rzymu, gdzie obejmuje urząd przewodniczącego centralnej rady Dzieła Propagandy Wiary. 3 marca 1925 r. Pius XI mianuje go wizytatorem apostolskim w Bułgarii. Otrzymuje sakrę biskupią 19 marca, wybierając na swoje motto Oboedientia et pax. 17 listopada 1934 r. zostaje delegatem apostolskim w Turcji i Grecji, a 23 listopada administratorem apostolskim wikariatu Konstantynopola. Następnie, 23 grudnia 1944 r. zostaje przeniesiony do Francji, gdzie jest nuncjuszem apostolskim przez osiem lat. Na zakończenie jego mandatu, 12 stycznia 1953 r. Pius XII wynosi go do godności kardynalskiej, a trzy dni później mianuje patriarchą Wenecji. W 1958 r., po śmierci Papieża Pacellego, uczestniczy w konklawe, które rozpoczyna się 25 października. Zostaje wybrany na Papieża 28 października po południu, po jedenastu głosowaniach; ma już 70 lat, a jego wybór interpretowany jest jako «przejściowy» po długim i trudnym pontyfikacie Pacellego. Zaledwie trzy miesiące później, 25 stycznia 1959 r. w bazylice św. Pawła za Murami ogłasza niespodziewanie zamiar zwołania «soboru ekumenicznego Kościoła powszechnego», wyrażając także pragnienie zwołania Synodu diecezjalnego w Rzymie i zaktualizowania Codex iuris canonici. Jest to decyzja nieoczekiwana i poruszająca, która odbija się szerokim echem w opinii publicznej i wyraźnie ukierunkowuje cały jego pontyfikat. Od tego dnia poświęca się bowiem z determinacją doprowadzeniu do realizacji Soboru, który po trzech latach przygotowań rozpoczyna się 11 października 1962 r. w obecności ponad dwóch tysięcy biskupów i licznych obserwatorów z Kościołów niekatolickich, zebranych w Bazylice św. Piotra. Tenże Papież zamknął pierwszy okres prac soborowych 8 grudnia, wskazując perspektywę «długiej drogi», która pozostawała jeszcze do przebycia, a którą miał dokończyć jego następca Paweł VI.

Choć Sobór pochłania większą część jego energii, nie należy zapominać o innych znaczących inicjatywach jego pontyfikatu, który jawi się jako głęboko zakorzeniony w wymiarze duszpasterskim i biskupim posługi papieskiej. W ciągu pięciu lat mnożą się wizyty i spotkania z wiernymi Rzymu, postępuje proces umiędzynarodowienia kolegium kardynalskiego i zostaje coraz bardziej dowartościowana rola episkopatów lokalnych. Umiejętność prowadzenia dialogu znajduje podatny grunt przede wszystkim na polu ekumenicznym i w dziedzinie relacji z innymi religiami. Jednocześnie rozpoczyna się okres polityki otwarcia, która ma na celu poprawienie relacji między Stolicą Apostolską i rządami krajów bloku komunistycznego, podczas gdy rośnie autorytet Papieża na scenie międzynarodowej, jak pokazuje m.in. jego działalność pokojowa podczas kryzysu rakietowego na Kubie w 1962 r. Pokojowi Papież Roncalli poświęca też swoją ósmą i ostatnią encyklikę Pacem in terris, opublikowaną w 1963 r. Właśnie w tamtych miesiącach jego stan zdrowia nagle się pogarsza na skutek postępującej choroby rakowej, wykrytej u niego jesienią poprzednego roku. Umiera wieczorem 3 czerwca 1963 r. 18 listopada 1965 r., w ostatnim okresie Soboru, Papież Montini ogłosił rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego równocześnie z rozpoczęciem procesu jego poprzednika Piusa XII. Został ogłoszony błogosławionym przez Jana Pawła II 3 września 2000 r., a kanonizowany wraz z Janem Paweł II przez papieża Franciszka 27 kwietnia 2014 r.