Azja Środkowa, teren rywalizacji imperializmu rosyjskiego i chińskich interesów

Współczesna polityka międzynarodowa ma wymiar globalny. Sytuacje Polski determinują nie tylko nasze bilateralne relacje z innymi krajami, ale i interesy tych krajów na odległych kontynentach. Polska przestrzega Europę przed uzależnianiem się od rosyjskiego gazu, który dla Rosji jest instrumentem imperialistycznej polityki (budowa Nord Stream uzasadnienia ekonomicznego nie ma). Na pozycje Rosji uzależnionej od eksportu węglowodorów, wpływa obecność na rynkach innych producentów tego paliwa, w tym i krajów Azji Środkowej (czym więcej eksporterów tym niższe ceny i mniejsze zyski Rosji). Dlatego Polacy by dbać o swoje interesy muszą wiedzieć jaka jest polityka Rosji wobec krajów tego regionu, i wspierać niezależność krajów Azji Środkowej od Rosji.

Azja Środkowa

Kraje Azji Środkowej, których granice, wbrew kryterium etnicznemu, sztucznie stworzył ZSRR, wzbudzają ogromne zainteresowanie Rosji bo dysponują ogromnymi złożami ropy, gazu i innych surowców („Kazachstan, Turkmenistan i Uzbekistan posiadają największe na świecie rezerwy gazu”), i chronią Rosję przed Iranem, Pakistanem, Afganistanem, islamistami i napływem narkotyków do Rosji. Rywalem dla Rosji, który chce też zdominować kraje Azji Środkowej są Chiny (które rywalizują z Rosją również na Białorusi). By przeciwdziałać chińskiej ekspansji Putin intensyfikuje oddziaływanie Rosji na państwa tego regionu.

Autorytarni przywódcy krajów Azji Środkowej chronią swoje kraje przed rosyjskim kolonializmem, pomimo to Rosja wspiera i chroni te reżimy bo są one świadome zależności od Rosji, są gwarantem współpracy tych krajów z Rosją – takich gwarancji nie dają islamiści.

Rosja może oddziaływać na kraje Azji Środkowej poprzez ludność rosyjskojęzyczna (liczącą 3.5 miliona, i stanowiącą ponad 20% mieszkańców Kazachstanu, w 3/4 nie znająca języka Kazachskiego), powiązania gospodarcze (największe w Kazachstanie, Kirgistanie i Tadżykistanie), postsowieckie sentymenty emerytów, swoje bazy wojskowe na terenie tych republik (nie ma ich tylko w Turkmenistanie i Uzbekistanie), specjalny status języka rosyjskiego (w Kazachstanie i Kirgistanie).

Cechą charakterystyczną regionu jest to, że islam nie jest zbyt gorliwie wyznawany przez jego mieszkańców. W republikach niezwykle popularna jest rosyjska pop kultura, która jest doskonałym narzędziem rusyfikacji.

Kazachstan

Kazachstan jest najzamożniejszym państwem Azji Środkowej (PKP 17,5 milionowego Kazachstanu wynosi 25,669 dolarów na osobę), zapewnia swoim mieszkańcom wysoki standard życia, nie ma problemu z konfliktami etnicznymi, i jest największym po Rosji państwem powstałym po rozpadzie ZSRR – Rosja uznaje go za swoje terytorium wpływów. Ma jedne z największych rezerw gazu na świecie, ogromne złoża ropy i węgla. Import tych surowców jest kontrolowany przez Rosję, ale Kazachstan chce się uniezależnić od rosyjskich gazociągów i ropociągów. Łagodny autorytaryzm kazachskich władz liczy się z opinią publiczną, władze by uniknąć rewolucji przeprowadzają konieczne reformy.

Agresja Rosji na Ukrainę sprawiła, że Kazachstan, będący najlepszym sojusznikiem Rosji w Azji Środkowej, boi się, że zostanie przez Rosję zaatakowany tak jak Ukraina (choćby dlatego, że ma 20% rosyjską mniejszość narodową, i stanowi poważna konkurencje gospodarczą dla Rosji). Władze Kazachstanu współpracują z Rosją ale nie chcą się z nią integrować gospodarczo - Kazachstan chce mieć dobre relacje z Rosją, Chinami i zachodem.

Dla Kazachstanu problemem może się okazać obecność wojsk rosyjskich. Rosjanie stacjonują między innymi na kosmodromie w Bajkonurze (jest to poligon doświadczalny Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej), w stacji radiolokacyjnej Dniepr (monitorującej przestrzeń powietrzną i kosmiczną nad Pakistanem, Chinami, Indiami, Oceanem Indyjskim). Dodatkowo Rosja i Kazachstan mają wspólny system ochrony przeciwko lotniczej.

Kazachstan jest producentem prawie 40% światowej produkcji Uranu, współpracuje z sektorem atomowym Rosji. Kazachskie wojsko oparte jest na sprzęcie z Rosji, kadra dowódcza szkolona jest przez rosyjskie wojsko (w Rosji rocznie szkoli się ponad 500 kazachskich żołnierzy). Kazachskie służby blisko współpracują z rosyjskim, ale też i ze służbami Chin, Pakistanu, USA i Uzbekistanu. Uzależnienie kazachskich służb od Rosji to nie tylko fakt odziedziczenia kadr po ZSRR, ale też braku znajomości języków, agentury, braku techniki niezbędnej do wywiadu radioelektronicznego. „W strukturach instytucji bezpieczeństwa Kazachstanu usytuowani są rosyjscy dowódcy i instruktorzy”.

1/4 mieszkańców Kazachstanu to prawosławni. Cerkiew inaczej niż islam nie krytykuje reżimu. Rosjanie stanowią 21% populacji Kazachstanu. Władze Kazachstanu nie tolerują jednak podwójnego obywatelstwa i nadawania przez Rosję mniejszości rosyjskiej rosyjskich paszportów.

Kirgistan

Kirgistan jest krajem uzależnionym od Rosji. W Rosji pracuje 700.000 Kirgiskich emigrantów zarobkowych, powodem takiego stanu rzeczy jest to, że PKB 6 milionowego Kirgistanu wynosi tylko 3467 dolarów na osobę. Elity Kirgistanu są podzielone, tylko część z nich chce się integrować z Rosją. Na niekorzyść Rosji działa rozwój kirgiskiego nacjonalizmu, i to, że w Kirgistanie coraz aktywniejsze są Chiny.

Czasowo w Kirgistanie istniała baza USA. Obecnie na terenie republiki są tylko cztery bazy rosyjskie. Kirgiską Narodową Służbę Bezpieczeństwa ukształtowały FSB i SWR.

Rosjanie stanowią 8% populacji Kirgistanu. Władze Kirgistanu nie tolerują jednak podwójnego obywatelstwa i nadawania przez Rosję mniejszości rosyjskiej rosyjskich paszportów.

Tadżykistan

Tadżykistan to najuboższa republika poradziecka, PKB 8,5 milionowego Tadżykistanu wynosi tylko 2982 dolary na osobę. Kraj graniczy z Afganistanem, i dlatego jest szlakiem przerzutu narkotyków. W Tadżykistanie z powodu silnej mniejszości Uzbeckiej narastają konflikty etniczne. Społeczne niezadowolenie młodzieży wywołuje bieda i dyktatura.

W Tadżykistanie znajduje się największa baza rosyjska poza terenem Rosji, to właśnie ona odpowiada za system wykrywania obiektów na wyższych orbitach (system Okno). Rosjanie szkolą siły wojskowe republiki.

Rosjanie stanowią 1% populacji Tadżykistanu. Władze Tadżykistanu nie tolerują jednak podwójnego obywatelstwa i nadawania przez Rosję mniejszości rosyjskiej rosyjskich paszportów.

Turkmenistan

Turkmenistan rządzony jest autorytarnie. W kraju nie ma wolności słowa. Bogactwem kraju jest gaz, ma on 9% światowych zasobów, dzięki czemu PKB 5,4 milionowego Turkmenistanu wynosi 17,347 dolarów na osobę. Głównym importerem gazu są Chiny, Rosja kupuje tanio turkmeński gaz i eksportuje go z zyskiem na zachód.

Rosjanie stanowią 3% populacji Turkmenistanu. Władze Turkmenistanu nie tolerują jednak podwójnego obywatelstwa i nadawania przez Rosję mniejszości rosyjskiej rosyjskich paszportów.

Uzbekistan

Uzbekistan to najbardziej ludny kraj regionu, jego populacja liczy 31 milionów (czyli prawie połowę polucji wszystkich krajów regionu). Republika nie może pochwalić się wielkim sukcesem gospodarczym - PKB Uzbekistanu wynosi 6453 dolary na osobę, 2,5 miliona mieszkańców kraju jest ekonomicznymi imigrantami w Rosji. Dyktatorskie władze Uzbekistanu reaktywowały nacjonalizm.

Zagrożone działaniami islamistów władze Uzbekistanu zbliżyły się do Rosji i Chin. Chiny są zainteresowane stabilizacja regionu bo gaz z Turkmenistanu jest transportowany przez Uzbekistan.

Rosjanie stanowią 3% populacji Uzbekistanu. Władze Uzbekistanu nie tolerują jednak podwójnego obywatelstwa i nadawania przez Rosję mniejszości rosyjskiej rosyjskich paszportów. Uzbekistan stara się ograniczyć działalność mediów rosyjskich na swoim terytorium.

Chiny

Rosji nie udało się wiele zyskać na intensyfikacji współpracy z Chinami. „Do Rosji nie napłynął ani chiński kapitał, ani inwestycje” - w Rosji strach jest inwestować, bo Rosjanie bezprawnie przejmują przedsiębiorstwa zagranicznych inwestorów. „Chiny mają własne ambicje geopolityczne” sprzeczne z rosyjskimi. Rosja jest zagrożona nieustannie wzrastającym chińskim potencjałem militarnym. „W przestrzeni azjatyckiej Rosja nie ma szans na zatrzymanie gospodarczej dominacji Chin. Koncepcja jedwabnego szlaku to projekt chińskiej ekspansji, który nie przyniesie Rosji wiele korzyści”.

Więcej informacji o Rosji i jej polityce można znaleźć w książkach (wydanych przez wydawnictwo Rytm): „Imperialna gra Rosji” (Maliny Kaszuby, doktora nauk wojskowych oraz zastępcy dyrektora Instytutu Nauk Społecznych i Bezpieczeństwa Uniwersytetu Przyrodniczo Humanistycznego w Siedlcach, i dr hab. Mirosława Minkina, wykładowcy akademickiego oraz współpracownika Ministerstwa Obrony Narodowej), „Rosja-Zachód. Walka o wpływy” (Mirosława Minkina), „W uścisku Moskwy. Obszar poradziecki” (Maliny Kaszuby). A także w: wydanym nakładem wydawnictwa Fronda zbiorze wywiadów z analitykami Ośrodka Studiów Wschodnich „Między Berlinem a Pekinem”, które przeprowadził Łukasz Warzecha, oraz w wydanej przez Rebis książce „Przesmyk Suwalski. Rosja kontra NATO” autorstwa Tadeusza Kisielewskiego.

Jan Bodakowski