Tadeusz A. Olszański

Wielka dekomunizacja. Ukraińska polityka historyczna czasu wojny

Tezy:

Trwająca od 2014 roku wojna z Rosją wywołała w ukraińskim społeczeństwie, zwłaszcza w środowiskach opiniotwórczych, daleko idące zmiany w myśleniu o historii. Zapoczątkowana nieco wcześniej refleksja liberalna, krytyczna wobec tradycji nacjonalistycznej, załamała się, gdyż wojna wymaga przede wszystkim narracji bohaterskich. Ukraina musiała też przeciwstawić się propagandowej ofensywie Rosji, dążącej do utożsamienia ukraińskiego ruchu patriotycznego z radykalnym nacjonalizmem lat II wojny światowej, określanym przez Moskwę jako „faszystowski”.

Obecni przywódcy Ukrainy nie uważają polityki tożsamo- ści za ważny element funkcjonowania państwa ani za swoje pierwszoplanowe zadanie. Powierzyli więc jej prowadzenie Ukraińskiemu Instytutowi Pamięci Narodowej (UINP), instytucji o niewielkim potencjale organizacyjnym. Jednak jego szef, Wołodymyr Wjatrowycz, zdołał w bardzo krótkim czasie uczynić zeń wpływowy ośrodek, dążący nie tyle do badania i upamiętniania historii, ile do aktywnego kształtowania pamięci historycznej obywateli Ukrainy. Dzięki jego działalno- ści, wspieranej w sposób milczący przez władze, dokonał się radykalny zwrot w ukraińskiej polityce pamięci.

Wojna na wschodzie Ukrainy spowodowała odwrócenie się od Rosji i jej tradycji nawet wśród rosyjskojęzycznej części ukraińskiego społeczeństwa. Po rewolucji godności na Ukrainie przeprowadzono radykalną dekomunizację przestrzeni publicznej, usuwając niemal wszystkie pomniki sowieckie w treści (oprócz wojennych) oraz związane z reżimem komunistycznym nazwy miejscowości, także znaczną większość nazw ulic i instytucji. Proces ten, choć nadal niezakończony, nie spotkał się z oporem ze strony społeczeństwa ani elit regionalnych.

Po rewolucji godności na Ukrainie przeprowadzono radykalną dekomunizację przestrzeni publicznej, usuwając niemal wszystkie pomniki sowieckie w treści (oprócz wojennych) oraz związane z reżimem komunistycznym nazwy miejscowości, także znaczną większość nazw ulic i instytucji. Proces ten, choć nadal niezakończony, nie spotkał się z oporem ze strony społeczeństwa ani elit regionalnych.

W 2015 roku Ukraina zrezygnowała z koncepcji i terminu Wielka Wojna Ojczyźniana (domyślnie: Związku Sowieckiego), zastępując ją terminem II wojna światowa, która także dla Ukraińców trwała od 1939 do 1945 roku. Wiązały się z tym akcentowanie ogromnych strat poniesionych przez Ukrainę i wkładu wniesionego przez nią w zwycięstwo nad Niemcami oraz daleko idąca reinterpretacja historii, mająca doprowadzić do uznania UPA za jedną z sił koalicji antyhitlerowskiej.

Działania podjęte po 2014 roku przez Ukraiński Instytut Pamięci Narodowej i związane z nim ośrodki (np. wpływowy portal Istoryczna Prawda) doprowadziły do ostatecznego wpisania UPA do pozytywnej tradycji dziejów narodowych. Jednak krytyczna refleksja na jej temat jest hamowana zarówno przez potrzeby propagandowe wojny, jak i przez to, że krytyka nie tylko UPA, ale całego ukraińskiego ruchu narodowego jest jednym z elementów antyukraińskiej propagandy Moskwy. W oficjalnej narracji o UPA i innych formacjach nacjonalistycznych z okresu II wojny światowej temat ich zbrodni jest wyciszany lub bagatelizowany na różne sposoby.

Udział Ukraińców w formacjach kolaboracyjnych, współdzia- łających przy Holocauście, nie jest już na Ukrainie tabu, pozostaje jednak tematem trudnym, którego chętnie się unika, niekiedy bagatelizując sam Holocaust. Staje się to coraz większym problemem w stosunkach Ukrainy z Zachodem.

Jeżeli praca propagandowa UINP będzie trwała przez odpowiednio długi czas, a Instytut utrwali swój wpływ na nauczanie szkolne, dekomunizacja tradycji narodowej osiągnie zamierzony cel.Budowa pozytywnej pamięci oUPApowiedzie się przede wszystkim na zachodzie i w centrum kraju, choć także PUNKT WIDZENIA 09/2017 7 na wschodzie i południu akceptacja pozytywnego obrazu tej organizacji będzie rosła. Sprzyjać będzie temu fakt, że znaczna część społeczeństwa przyjmuje dekomunizację z obojętnością, niezależnie od tego, w jakiej mierze akceptuje ją lub nie.

W marcu 2017 roku rozpoczął się rozpisany na pięć lat cykl obchodów stulecia ukraińskiej walki o niepodległość, skupiony wokół dziejów Ukraińskiej Republiki Ludowej (socjaldemokratycznego państwa, powołanego w 1917 roku). Obchody te z pewnością spopularyzują ten bardzo słabo znany na Ukrainie rozdział jej dziejów, mogą też doprowadzić do powstania nowej, ogólnonarodowej narracji patriotycznej.

Cały obszerny artykuł TUTAJ 

https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/pw_65_wielka-dekomunizacja_net_1.pdf