Prof. Romuald Szeremietiew: Polska niepodległa i Kresy Zachodnie

Romuald Szeremietiew

Kresy zachodnie - część I

Państwo polskie, odradzające się po 123 latach zaborów, otrzymało jako spadek po zaborcach wśród wielu innych problemów - zacofanie ekonomicz¬ne, które zostało jeszcze pogłębione przez straty wojenne. Najniżej stała pod tym względem Rosja, najlepiej Niemcy. Istotne więc było, czy w skład państwa wejdą uprzemy¬słowiony Śląsk i Wielkopolska, dysponująca bardzo dobrze rozwiniętym rolnictwem. Dodatkowym walorem tych ziem było również to, że wojna nie dotarła w te rejony. Wobec wyraźnego odrodzenia polskości na Śląsku Warmii i Mazurach ob¬szar uznawany za polski obliczano na 120 tys. km2. Sumując liczby ludności polskiej na tych ziemiach uzyskiwało się 3,8 mln osób (w 1911 r.), około 40% mieszkańców. Po od¬liczeniu niemieckiego elementu napływowego odsetek ludności polskiej sięgał 52% tym samym mogła ona przesądzić o przynależności państwowej 80 tys. km2 z terenów należących do wschodnich prowincji Prus.

Elementem osłabiającym polski potencjał ludnościowy był brak moż¬liwości wywierania wpływu – inaczej niż w zaborze austriackim - na bieżącą politykę Niemiec. Nie było Polaków na stanowiskach państwowych, do wyjątków należeli Polacy - oficerowie w armii niemieckiej. Prawnicy, dziennikarze, księża stanowili inteligencję polską w zaborze i oni organizowali politycznie społeczeń¬stwo polskie. Prądem, który objął znaczną część ludności polskiej zaboru, był ruch chrześcijańsko-demokratyczny, a później narodowa demokracja. Czołowym reprezentantem był poseł do Reichstagu Wojciech Korfanty. Wysuwano hasła pracy or¬ganicznej i obrony narodowego stanu posiadania na polu gospodarczym. Zwolennicy ruchu niepodległościowego wiązanego z Józefem Piłsudski mieli nikłe wpływy.

Wybuch I wojny światowej zastał ludność polską w zaborze pruskim na pozycjach zachowawczych. Myśl o aktywnym działa¬niu w obliczu rozgrywających się wydarzeń odrzucano. Pisał historyk, że społeczeństwo „trwając w milczącym oporze w stosunku do Prusaków czekało na rozstrzygnięcie losów wojny”.
Wojciech Korfanty początkowo wierzył w klęskę Rosji oraz antyrosyjską postawę społeczeństwa polskiego w zaborze rosyjskim i na tym opierał swoje plany polityczne. W sierpniu 1914 r. wraz z Wojciechem Trąmpczyńskim podjął rozmowy ze stroną niemiecką. Politycy polscy podkreślali lojalne zachowanie się ludności polskiej w obliczu mobili¬zacji i wojny, domagali się, aby rząd niemiecki potwierdził ten fakt specjalnym oświadczeniem, prosili o zniesienie antypolskiego ustawodawstwa pruskiego. Całość propozycji wysuwanych przez stronę polską przedstawił Korfanty rządowi pruskiemu w specjalnym dokumencie. Efekty tej działalności były mizerne. Mimo to, poszedł jeszcze dalej w swych propozycjach. W grudniu 1914 r. uczestniczył wraz z Władysławem Sikorskim w konferencji w niemieckim ministerst¬wie wojny i wówczas zaproponował Niemcom, aby w zamian za przyłączenie do odbudowanego państwa polskiego Grodzieńszczyzny i Mińszczyzny doko¬nać przesiedlenia tam ludności polskiej z zaboru pruskiego co miało zapewnić trwałe podstawy przyjaznych stosunków polsko-niemieckich.

Sytuacja międzynarodowa ulegała zmianom: wyrazem tego było coraz większe zainteresowanie europejskiej opinii sprawami Polski. Stanowiło to efekt działań polskich oddziałów wojskowych na froncie wschodnim. Pewną rolę odegrał też akt 5 listopada zapowiadający odbudowę Królestwa Polskiego ogłoszony przez cesarzy Austrii i Niemiec. Korfanty i jego polityczni współpracownicy traktując społeczeństwo polskie jako przedmiot działań potężnych sił zewnętrznych, starali się nadal tak konstruować postulaty, aby uwzględniały interesy tych sił. Zmiana nastąpiła tylko taka, że po załamaniu się Niemiec obiektem tych zabiegów stała się Francja.

3 grudnia 1918 r. zebrał się w Poznaniu Sejm Dzielnicowy Ziem Polskich b. Zaboru Pruskiego. Posłowie, w większości członkowie chadecji i endecji, skupili się wokół Korfantego, który wszedł w skład Komisariatu Naczelnej Rady Ludo¬wej, zajmując stanowisko odpowiedzialnego za politykę i wojsko. Komisariat był faktycznie rządem Wielkopolski, realizującym kurs zbliżony do separatyz¬mu dzielnicowego. Posłowie nie wysłali do rządu w Warszawie nawet grzecz¬nościowego pisma, a indagowany w tej sprawie Korfanty oświadczył, że „rządu polskiego nie ma”. 
Po objęciu stanowiska Korfanty usiłował przeprowadzić szerszy zamiar polityczny, którego uwieńczeniem byłoby nie tylko wyzwolenie ziem zaboru pruskiego (Pomorze, Wielkopolska, Śląsk), ale również utworzenie rządu w Warszawie opartego na siłach jego osobiście popierających.

Planował w końcu grudnia 1918 r. akcję „błękitnej armii” generała Józefa Hallera na Pomorzu i Wielkopolsce, wsparcie tych działań wystąpie¬niem powstańczym Wielkopolan, a jednocześnie wkroczenie wojsk polskich na Górny Śląsk. W koncepcji Korfantego najważniejszą rolę odgrywały dywizje generała Hallera. Była to rzeczywiście siła realna, a jednostki regularne, dobrze uzbrojone, niewątpliwie górowały nad ochotniczymi oddziałami po¬wstańczymi. Z drugiej strony jednak negliżowanie znaczenia sił powstańczych było poważnym błędem. Wojska Hallera znajdowały się ciągle we Francji, natomiast powstańcy byli na miejscu. Ten błąd wynikał nie tylko z niedoceniania sił własnych, ale bardziej był następstwem zamiarów politycznych. Korfanty zdawał sobie sprawę, że główną siłą działań powstańczych musiałaby być konspiracyjna Polska Organi¬zacja Wojskowa, którą wiązano z Piłsudskim. Wydarzenia, w których POW i piłsudczycy odgrywaliby istotną rolę, były dla Korfantego nie do przyjęcia. Chciał on włączenia ziem zaboru pruskiego do państwa polskiego, ale musiało się to łączyć z umocnieniem jego własnej pozycji w życiu politycznym Polski. Ponadto Korfanty był zwolennikiem oglądania się na Berlin i nade wszystko szukania oparcia w Paryżu. Także obawa przed tworzeniem faktów dokonanych i skłonność do dyplomatyzowania powstrzymywały przed podejmowaniem bardziej stanowczych działań.

Armia Hallera nie przybyła w zakładanym terminie, a w Poznaniu wybuchło nie planowane powstanie, do którego Korfanty odnosił się bardzo krytycznie. Powiedział: „Hołota uliczna utrudnia nam pracę polityczną: zdaje się żołnierzom, że jak za dawnych czasów każdy z nich nosi buławę w tornistrze”.

Kunktatorska polityka Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej nie odpowiadała nastrojom społecznym, toteż od pewnego już czasu trwały, głównie na terenie Wielkopolski, tajne przygotowania do zbrojnego wy¬stąpienia przeciwko zaborcy. Prowadzili je samorzutnie Polacy młodzi oficerowie byłej armii niemieckiej.

***