Jeżyny to wspaniałe źródło cennych przeciwutleniaczy, które wymiatają z organizmu wolne rodniki. Najważniejsze z nich to antocyjany, odpowiedzialne nie tylko za za ciemny kolor owoców, ale także za ich właściwości antyrakowe. Im są ciemniejsze, tym lepsze, więcej w nich bowiem roślinnego barwnika. Trzeba pamiętać jeszcze o kwasie elagowym, który ma duże znaczenie w profilaktyce przeciwnowotworowej. 

Jeżyny posiadają wysoki wskaźnik ORAC wyrażający zdolność absorpcji wolnych rodników tlenowych - 5 349. Dla porównania w przypadku ananasa wartość ta wynosi - 563, gruszek - 2 941, a truskawek - 3 577.

Ledwie 100 gram jeżyn pozwoli na pokrycie ponad 1/3 zapotrzebowania dziennego na witaminę C. Nie trzeba nikomu przypominać o pozytywnych właściwościach tego składnika odpowiadającego m.in. za odporność organizmu na choroby.

Owoc jeżyny tak naprawdę składa się z wielu małych owoców podczepionych do jednego rdzenia. Ta specyficzna budowa owocu sprawia także, że są znakomitym źródłem błonnika – wspomniane 100 gramów pokrywa już 1/5 zapotrzebowania dziennego. To w połączeniu z niską kalorycznością (43 kcal / 100 gram), sprawia, że są one wymarzonym owocem dla osób chcących zadbać o linię.

Za słodycz owocu odpowiada niskokaloryczny ksylitol, który jest przyjazny dla diabetyków. Po spożyciu owoców poziom cukru we krwi jest bardziej stabilny niż w przypadku innych produktów spożywczych.

Liście jeżyny do celów leczniczych zbiera się wiosną i na początku lata, przed kwitnieniem rośliny. Suszy się je w cieniu i w przewiewie. Farmakopea VI podaje, że surowiec leczniczy powinien zawierać nie mniej niż 8% garbników w przeliczeniu na pirogalol (C6H6O3 - m.cz. 126,11) . Dawka jednorazowa i dobowa, zwykle stosowana według FP VI, podana doustnie w odwarach lub zewnętrznie w odwarach, wynosi 4,5 g surowca. Liść jeżyny swoje główne działanie zawdzięcza obecności garbników hydrolizujących (galotanina, elagotanina dimeryczna) i proantocyjanidynom. Związkami czynnymi są także kwasy organiczne (cytrynowy, izocytrynowy, jabłkowy, bursztynowy, askorbowy), flawonoidy, triterpeny i sole mineralne.

Ze względu na zawartość garbników, liść jeżyny ma zastosowanie, jako środek ściągający, przeciwbiegunkowy i krwiotamujący. Podawany wewnętrznie, doustnie w biegunkach i w stanach zapalnych, w chorobie wrzodowej, wzdęciach i innych chorobach przewodu pokarmowego.

Do innych właściwości leczniczych zalicza się działanie grzybobójcze, bakteriobójcze i przeciwzapalne.

Działanie to wykorzystywane jest także przy podaniu zewnętrznym, do płukania w stanach zapalnych gardła i błony śluzowej jamy ustnej, przy pleśniawkach oraz do kąpieli w chorobach skóry, w trądziku i egzemie. Zawarte w liściach związki czynne działają moczopędnie i napotnie, ułatwiają usuwanie toksycznych metabolitów z moczem.

Owoce dziko rosnących jeżyn zawierają m. in. wyjątkowo dużo witaminy B1, B2, E, K, P, PP i karotenu, poza tym minerały takie jak potas, wapń, mangan, miedź, sód, fosfor, żelazo. Zarówno owoce jak i liście jeżyny wzmacniają układ odpornościowy.
Jeżyny mają działanie przeciwgorączkowe, napotne i przeciwzapalne, zawierają naturalny kwas salicylowy. Dżem z jeżyn podaje się w okresie infekcji z gorączką, napar z suszonych owoców jeżyny szybko gasi pragnienie.

Picie ciepłego soku z jeżyn zaleca się przy nadwyrężonych strunach głosowych, chrypce, a także w celu wzmocnienia w okresie rekonwalescencji po chorobie lub operacji. Kompot z jeżyn i sok z jeżyn powinien znaleźć się w diecie kobiet cierpiących na zapalenie pęcherza moczowego.

Spożywanie owoców jeżyny zalecane jest przy bólach reumatycznych, bólach stawów i nerek (kamienie nerkowe), dla osób cierpiących na zapalenie pęcherzyka żółciowego, zastój żółci w przewodach żółciowych. Młode liście jeżyny zbierane wiosną (na początku kwitnienia) pomagają w leczeniu chorób przewodu żołądkowo-jelitowego (wrzodów dwunastnicy i żołądka), wątroby i woreczka żółciowego, w przypadku różnego rodzaju zatruć pokarmowych.

Przejrzałe owoce mają działanie przeczyszczające, niedojrzałe (zielone) i suszone stosuje się w leczeniu biegunki. Są powszechnie stosowane w celu poprawy apetytu.

Owoce i liście jeżyny przyspieszają metabolizm, obniżają poziom złego cholesterolu, pomagają w leczeniu otyłości i cukrzycy, obniżają poziom glukozy we krwi. Odwar z korzeni jeżyny stosowanych, jako środek moczopędny, także w cukrzycy.

Napary z liści jeżyn normalizują pracę układu hormonalnego, mają zastosowanie w okresie menopauzy i przy silnych bólach menstruacyjnych.
Owoce i liście jeżyny są pomocne w leczeniu chorób pęcherza i chorób nerek, mają działanie moczopędne.

Spożywane świeże owoce pobudzają przepływ krwi w mózgu, poprawiają pamięć. Poza tym jeżyny mają pozytywny wpływ na pracę ośrodkowego układu nerwowego, poprawiają, jakość snu, zmniejszają pobudliwość. Są polecane szczególnie dzieciom.

Jeżyny zawierają substancje zapobiegające rozwojowi nowotworów i oczyszczające organizm z odpadów przemysłowych.
Ponieważ liście jeżyny posiadają silne działanie bakteriobójcze wykorzystuje się je do płukania jamy ustnej przy bólu i zapaleniu gardła i dziąseł, także przy ropnych infekcjach.

Stosuje się je w leczeniu egzemy, półpaśca, trudno gojących się ran i wrzodów na nogach, siniaków.

Przeprowadzone badania udowodniły, że ekstrakt z liści jeżyny spowalnia procesy starzenia się skóry na drodze zahamowania aktywności metaloproteinazy MMP1 (grupa enzymów mających zdolność do degradacji białek zawartych w macierzy międzykomórkowej).

Dietrich Frohne proponuje: w niespecyficznych, ostrych biegunkach zalać 2 łyżki liści filiżanką gotującej się wody, po 10 minutach przecedzić, pić świeżo przyrządzoną herbatkę kilka razy dziennie między posiłkami. W herbatce domowej lub śniadaniowej używa się również liści sfermentowanych. Herbata ze sfermentowanych liści bywa stosowana, jako namiastka herbaty czarnej.

Wolfgand Hensel podaje przepis herbatki ziołowej: zmieszać liście jeżyny i maliny w równych proporcjach. Dodać kwiat lipy, suszone owoce dzikiej róży i ziele mięty dla zwiększenia aromatu. 2 łyżeczki mieszanki zalać w filiżance wrzącą wodą i przecedzić po 10 minutach.

Do stosowania wewnętrznego i zewnętrznego proponuje się odwary: płynne, wodne mieszanki ziołowe. Otrzymuje się je, ogrzewając rozdrobniony surowiec z określoną objętością wody i utrzymuje się w stanie wrzenia przez 30 minut.
Zalecana jest także nalewka – do stosowania zewnętrznego w zmianach skórnych, takich jak trądzik pospolity i trądzik różowaty, zmiany skórne sączące i łojotok.

Przepisy z jeżyn

Stosowanie domowych przepisów w czasie choroby i rekonwalescencji należy skonsultować z lekarzem. Nie wolno na własną rękę zwiększać proporcji i częstotliwości zażywania nawet roślinnych środków.

Podawanie ziół dzieciom oraz długotrwałe kuracje ziołowe zawsze trzeba uzgodnić z lekarzem.

Liście jeżyny powinny być zbierane, gdy są młode – wiosną lub na początku lata.

Napar z liści jeżyny w zapaleniu krtani, oskrzeli i tchawicy

2 łyżki suszonych liści zalać około 400 ml wrzącej wody i zaparzać w termosie przez 3-4 godziny. Przecedzić i powoli pić ciepły napar 4 razy dziennie po pół szklanki.

Płukanka ze świeżych liści jeżyny w zapaleniu jamy ustnej i bólu gardła

4 łyżki posiekanych świeżych liści zalać 0,5 l wrzącej wody. Płukać tak często, jak to możliwe.

Napar z liści jeżyny obniżający poziom cukru we krwi, dla cukrzyka

Zaparzać w termosie łyżkę posiekanych liści zalanych szklanką wrzącej wody. Po 2 godzinach przecedzić. Pić po pół szklanki 4 razy dziennie na pół godziny przed posiłkiem.

Napar z liści i owoców jeżyny przy cukrzycy

2 łyżeczki suszonych owoców jeżyny i liści zalać w termosie szklanką wrzącej wody i zaparzać przez pół godziny. Przecedzić. Pić po 1/3 szklanki naparu trzy razy dziennie.

Wywar z suchych liści jeżyny przy zapaleniu błony śluzowej żołądka

Łyżkę liści zalać szklanką wrzącej wody i gotować pod przykryciem przez 5 minut. Wyłączyć gaz i pozostawić w naczyniu jeszcze przez dwadzieścia minut. Pić 3-4 razy dziennie po 50 ml wywaru.

Wywar z liści jeżyny przy zapaleniu błony śluzowej żołądka, wrzodzie żołądka i dwunastnicy

Łyżkę suszonych lub świeżych pociętych liści jeżyny wsypać do termosu, zalać szklanką wrzącej wody, szczelnie zamknąć i zaparzać przez 3 godziny. Po tym czasie odcedzić. Pić po 50 ml naparu 3-4 razy dziennie na 20 minut przed posiłkami.

Napar z liści jeżyny, maliny, mięty i kwiatów rumianku na ból żołądka, wzdęcia, niestrawność, biegunkę

Wymieszać po 10 g suszonych liści jeżyn, liści malin, mięty i kwiatostanów rumianku. Łyżkę mieszanki zalać w termosie 250 ml wrzącej wody. Po 10 minutach przecedzić.

Napar z suchych liści jeżyny, wyczerpanie nerwowe i przejawy histerii, normalizuje sen

Łyżkę liści jeżyny wsypać do termosu, zalać 200 ml wody i zaparzać przez 30 minut. Pić 3 razy dziennie przed posiłkami po 2 łyżki wywaru. Systematycznie stosowana herbata to doskonały domowy środek na sen przy wyczerpaniu nerwowym.

Napar ze świeżych liści jeżyny łagodzący objawy menopauzy

2 łyżki świeżych jeżyn (lub łyżkę suszonych) zalać szklanką wrzącej wody. Zaparzać pod przykryciem przez godzinę, przecedzić. Pić 3 razy dziennie po 1 szklance.

Napar przy osłabieniu, zatruciu odpadami przemysłowymi, anemii i braku apetytu

5 g liści jeżyny, 5 g kwiatu białej akacji, 7 g ziela dziurawca zalać 200 ml wrzącej wody. Zaparzać przez 4 godziny, odcedzić. Pić 3 razy dziennie po 50 ml naparu na 15 minut przed posiłkiem.

Napar z liści i kwiatów jeżyny przy miażdżycy i nadciśnieniu

2 dag liści i kwiatów jeżyny zalać 400 ml wrzącej wody i zaparzać przez 4 godziny. Pić 3 razy dziennie po 100 ml na 30 minut przed posiłkiem.

Odwar z liści i kwiatów jeżyny w czasie biegunki

10 g suchych liści i kwiatów jeżyny zalać 200 ml wody i doprowadzić do wrzenia. Gotować przez 15 minut. Odstawić pod przykryciem na 2 godziny i przyjmować 4 razy dziennie po 1 łyżce. Delikatny domowy sposób na rozwolnienie.

Lecznicza nalewka z liści jeżyny na bóle reumatyczne

5 dag zdrowych liści zalać w butelce 0,5 l czystej wódki, szczelnie zamknąć. Zostawić w
ciemnym miejscu. Po tygodniu leczniczą nalewkę z liści jeżyn można używać do wcierania w bolące stawy lub do okładów.

Przeciwwskazania
Jeżyna może czasem powodować reakcje alergiczne objawiające się nie tylko wysypką. Mogą wystąpić wymioty, biegunka, a nawet obrzęk błon śluzowych i zaburzenia pracy serca. Na niebezpieczne reakcje organizmu nie trzeba długo czekać, zaledwie kilka minut (rzadko pojawiają się po 2-3 dniach). Przed przybyciem lekarza trzeba wypić kilka szklanek ciepłej wody, następnie wywołać wymioty wkładając palce głęboko do gardła, szybko zażyć środek hamujący reakcje alergiczne.

Świeże owoce i sok z jeżyn powinno się spożywać bardzo ostrożnie przy chorobie wrzodowej, zapaleniu błony śluzowej żołądka, nadkwasocie.
Sok z jeżyn tak silnie obniża ciśnienie, że osoby z hipotonia mogą stracić przytomność.

Jeżyny są one niezbyt popularną konkurencją dla malin. Niestety, nie goszczą często na polskich stołach, być może, dlatego, że nie każdy wie, co smacznego można z nich wyczarować. A przecież dla chcącego nic trudnego, bo przetwory z jeżyn są przepyszne!

Przetwory z jeżyn - konfitury i dżemy

Jeżyny ogrodowe lub leśne (różnią się smakiem i wielkością, te ogrodowe są oczywiście większe) trzeba przejrzeć, aby nie trafiły się nadpsute. Trzeba uważać, ponieważ jeżyny bardzo szybko fermentują. Następnie myjemy i osączamy, aby nie „dokładać” wody do naszych przetworów, ponieważ trzeba będzie ja później odparować.

Dżem jeżynowy

Dżem jeżynowy przygotowujemy z 1 kg dużych i ładnych owoców, 5 łyżek wody i 70 dag cukru. Połowę jeżyn rozgotowujemy z wodą i przecieramy przez sito. Tak powstały przecież odparowujemy na małym ogniu tak, by pozostało połowę jego objętości.

Następnie dodajemy cukier i dokładnie mieszamy, czekając, aż się rozpuści. Potem dodajemy resztę jeżyn i dusimy przez około 30 minut, od czasu do czasu mieszając. Gorący dżem rozlewamy do wyparzonych słoików, czekamy aż wystygnie i szczelnie zakręcamy.

Konfitura jeżynowa

Do przygotowania jeżynowej konfitury również potrzebujemy 1 kg dorodnych owoców, a także szklankę soku z jeżyn i 1 kg cukru (tradycyjnie proporcja owoców do ilości cukru w konfiturze to 1:1). Owoce musimy starannie przebrać i wypłukać, a z cukru i soku zrobić syrop. Lekko przestudzonym syropem zalewamy owoce i odstawiamy w chłodne miejsce na kilkanaście godzin. Po tym czasie gotujemy konfiturę do momentu wrzenia, potem jeszcze przez 15 minut. Gorącą konfiturę przekładamy do wyparzonych słoików, zakręcamy i studzimy.

W trakcie gotowania musimy pamiętać o regularnym szumowaniu.

Galaretka jeżynowa

Ciekawym pomysłem jest również pikantna galaretka jeżynowa. Można ją wykorzystać jako dodatek do pieczonego drobiu i sosów. Do jej przygotowania potrzebujemy 1,5 kg owoców, 1 szklankę przegotowanej wody, kieliszek białego wina wytrawnego, sok z 2 cytryn, po 0,25 łyżeczki cynamonu, gałki muszkatołowej i mielonych goździków, 0,25 łyżeczki skórki otartej z cytryny oraz cukier. Owoce wrzucamy do garnka, zasypujemy przyprawami i skórką cytrynową oraz zalewamy wodą i winem. Całość gotujemy na małym ogniu około 30 minut, stale mieszając.

W ten sposób ugotowane owoce przeciskamy przez ściereczkę. Na szklankę soku z jeżyn przypada 20 dag cukru. Sok jeżynowy z cukrem i sokiem z cytryny gotujemy jeszcze przez 15 minut. Gotową galaretkę rozlewamy do słoiczków i pasteryzujemy na sucho.

Kompot z jeżyn

Na kompot z jeżyn potrzeba 0,5 kg owoców, 100 g cukru, 0,5 szklanki słodkiego czerwonego wina, skórkę otartą z połowy cytryny, sok z połowy cytryny, cukier waniliowy oraz wodę. Dwie szklanki wody zagotowujemy z cukrem, cukrem waniliowym, sokiem i skórką z cytryny. Ostudzony syrop mieszamy z winem i zalewamy nim przekrojone na pół owoce. Najlepiej podawać schłodzony.

Alkohole z jeżyn

Aby przygotować wino stołowe z jeżyn, należy dodać 2,5 l wody na 10 l oczyszczonego soku z jeżyn. Do tego trzeba wsypać 2 kg cukru i 2 g pożywki dla drożdży. Sok powinien być pozostawiony do fermentacji w temperaturze ok. 20⁰C. Po procesie fermentacji należy dolać wino do pełna i pozostawić z drożdżami do sfermentowania. Taka proporcja pozwala otrzymać ok. 13 l wina.

Na nalewkę z jeżyn potrzeba ok. litra owoców, 75 dag cukru, 0,5 litra wódki i 0,25 l spirytusu. Przebrane i umyte jeżyny wsypujemy do słoja, zasypujemy cukrem i szczelnie zamykamy na kilka dni. Po tym czasie całość zalewamy spirytusem i ponownie zamykamy na kilka dni. Następnie przelewamy syrop do drugiego słoja, a pozostałe jeżyny dokładnie zgniatamy i zalewamy wódką.

Po tygodniu przelewamy zawartość drugiego słoja (tego z wódką) do pierwszego (ze spirytusem), dokładnie mieszamy, filtrujemy i rozlewamy do butelek. Dokładnie zamknięte pozostawiamy w zacienionym miejscu na kilka miesięcy, by nalewka dojrzała.

www.zdrowiezroslin.pl